Veldleeuwerik, grutto en kievit gaan voor de koeien

Biologisch melkveebedrijf De Drie Wedden is op het eerste gezicht een ruilverkavelingsbedrijf, zoals er wel meer zijn te vinden in het Groene Hart. De bedrijfsvoering is echter allesbehalve doorsnee. Niet de melkkoeien, maar de weidevogels staan centraal op dit bedrijf, dat zichzelf als rentmeester ziet en duurzaam en sociaal ondernemerschap hoog in het vaandel heeft.

Naast het realiseren van een lage kostprijs is ook het behalen van zo hoog mogelijke opbrengstprijzen een doel op het bedrijf. De biologische status van de producten draagt daar aan bij, net als de huisverkoop van een deel van het vlees van de schapen. De rest wordt afgezet via een biologische groothandel. Sinds de beslissing om ossen af te mesten op de natuurgronden ontstond de behoefte om de afzet verder te professionaliseren. Voor de directe verkoop van het lams- en ossenvlees hebben de dochters Anja en Mirjam een onlineverkoopservice opgezet. Opslag en distributie van het vlees wordt uitbesteed aan een bedrijf dat veel medewerkers heeft ‘met afstand tot de arbeidsmarkt’. Vanwege het sociale aspect is daar bewust voor gekozen. Vlees van de ossen dat niet rechtstreeks aan de consument wordt verkocht, wordt verkocht via de stichting Natuurboeren, een samenwerkingsverband van biologische veehouders met oud-Hollandse veerassen, die onder andere vlees levert aan restaurants en aan supermarktketen Deen.

Hoewel op dit bedrijf van oudsher een zwartbonte veestapel aanwezig was, is die van lieverlee omgevormd naar een Blaarkop- veestapel, met daarin nog enkele oudere Holstein-koeien. Er wordt alleen geïnsemineerd met Blaarkop-sperma. De voordelen van de Blaarkoppen zijn vooral de soberheid en de uitstekende voerefficiëntie, waardoor de dieren ondanks de lage krachtvoergift en het kuilvoer met een wat lagere voederwaarde door de vele beheerspakketten met uitgesteld maaibeheer, redelijk weten te produceren zonder in te boeten aan conditie en weerstand. Per koe wordt gemiddeld zo’n 5.000 kilo melk met 4,10 procent vet en 3,47 procent eiwit afgeleverd aan de fabriek. Daarbij wordt inclusief het krachtvoer voor het jongvee en de ossen 800 kilo krachtvoer per koe per jaar gevoerd. Het voersaldo per kilo melk is 0,40 euro, het saldo 0,35 euro. De vergoedingen voor de beheerspakketten zijn gebaseerd op de inkomstenderving die zo’n pakket oplevert volgens de catalogus van groenblauwe diensten. Deze catalogus is goedgekeurd door de EU en voorkomt dat de uitkeringen aangemerkt worden als staatssteun. Op dit bedrijf gaat het om meer dan 30.000 euro aan inkomstendervingen die gecompenseerd worden. De NVWA controleert of voldaan wordt aan de voorwaarden die gelden voor de beheerspakketten. 

Beeld: ©Agrio
De kalveren liggen comfortabel in het stro. Instrooien kan direct vanaf de zolder, uitmesten gaat met een minishovel.

Verkoop vlees

Naast het realiseren van een lage kostprijs is ook het behalen van zo hoog mogelijke opbrengstprijzen een doel op het bedrijf. De biologische status van de producten draagt daar aan bij, net als de huisverkoop van een deel van het vlees van de schapen. De rest wordt afgezet via een biologische groothandel. Sinds de beslissing om ossen af te mesten op de natuurgronden ontstond de behoefte om de afzet verder te professionaliseren. Voor de directe verkoop van het lams- en ossenvlees hebben de dochters Anja en Mirjam een onlineverkoopservice opgezet. Opslag en distributie van het vlees wordt uitbesteed aan een bedrijf dat veel medewerkers heeft ‘met afstand tot de arbeidsmarkt’. Vanwege het sociale aspect is daar bewust voor gekozen. Vlees van de ossen dat niet rechtstreeks aan de consument wordt verkocht, wordt verkocht via de stichting Natuurboeren, een samenwerkingsverband van biologische veehouders met oud-Hollandse veerassen, die onder andere vlees levert aan restaurants en aan supermarktketen Deen.

Hoewel op dit bedrijf van oudsher een zwartbonte veestapel aanwezig was, is die van lieverlee omgevormd naar een Blaarkop-
veestapel, met daarin nog enkele oudere Holstein-koeien. Er wordt alleen geïnsemineerd met Blaarkop-sperma. De voordelen van de Blaarkoppen zijn vooral de soberheid en de uitstekende voerefficiëntie, waardoor de dieren ondanks de lage krachtvoergift en het kuilvoer met een wat lagere voederwaarde door de vele beheerspakketten met uitgesteld maaibeheer, redelijk weten te produceren zonder in te boeten aan conditie en weerstand. Per koe wordt gemiddeld zo’n 5.000 kilo melk met 4,10 procent vet en 3,47 procent eiwit afgeleverd aan de fabriek. Daarbij wordt inclusief het krachtvoer voor het jongvee en de ossen 800 kilo krachtvoer per koe per jaar gevoerd. Het voersaldo per kilo melk is 0,40 euro, het saldo 0,35 euro. De vergoedingen voor de beheerspakketten zijn gebaseerd op de inkomstenderving die zo’n pakket oplevert volgens de catalogus van groenblauwe diensten. Deze catalogus is goedgekeurd door de EU en voorkomt dat de uitkeringen aangemerkt worden als staatssteun. Op dit bedrijf gaat het om meer dan 30.000 euro aan inkomstendervingen die gecompenseerd worden. De NVWA controleert of voldaan wordt aan de voorwaarden die gelden voor de beheerspakketten. 

Breder verband

Teunis Jacob en Nelie Slob zien zichzelf als rentmeester en bekijken hun bedrijf daarom graag in een wat breder verband. Dat uit zich in vele aspecten. Zo bestaat de vof De Drie Wedden naast henzelf uit een van hun zes dochters (Anja) en Rokus Lakerveld. Rokus kwam als jongen vaak helpen op het bedrijf en wilde graag boer worden. Zijn grootvader was boer, maar was inmiddels gestopt. Na rijp beraad, waarbij alle dochters betrokken waren, werd besloten om de man-vrouwmaatschap tussen Teunis Jacob en Nelie in 2013 om te vormen tot een vof, waarin Anja en Rokus medevennoten werden. Rokus werkt drie dagen buiten de boerderij als agrarisch adviseur, Anja heeft geneeskunde gestudeerd en start binnenkort met de opleiding tot huisarts, maar wilde graag bij het bedrijf betrokken blijven.

Ook is het bedrijf opgenomen in een breder verband. Zes biologische boerderijen die samen een aaneengesloten blok van 275 hectare biologische landbouw vormen, werken samen onder de naam Symbiose, met als motto: alleen ga je sneller, samen kom je verder. Er lopen twee bewegwijzerde openbare wandelroutes over de bedrijven. Beheersovereenkomsten kunnen tegenwoordig alleen in collectief verband worden afgesloten. Teunis Jacob heeft zich er als voorzitter van natuurvereniging Den Hâneker hard voor gemaakt om in dat collectief niet alleen boeren een stem te geven. In de natuurvereniging zijn boeren en burgers vertegenwoordigd, waardoor er meer begrip voor elkaars standpunten is en er meer draagvlak is voor gevoerd beleid. Het gebiedscollectief dat een budget aanvraagt bij de overheid bestaat uit de natuurvereniging en een rentmeesterskantoor, zodat een goed onderbouwde aanvraag kan worden gedaan. Om zo effectief mogelijk aan natuurbeheer te doen laat het gebiedscollectief vooraf monitoren waar weidevogels zitten. Daardoor kan een gerichte aanvraag gedaan worden en kan het verkregen budget zo effectief mogelijk worden ingezet voor de weidevogels.

Teunis Jacob kijkt nog steeds met genoegen terug op de beslissing als voorzitter om boeren en burgers te betrekken bij de natuurvereniging. Inmiddels zit hij niet meer in dat bestuur, maar is het bedrijf daar via Rokus Lakerveld nog steeds in vertegenwoordigd. Als voorzitter van De Natuurweide, de vereniging van biologische melkveehouders, houdt Slob zich intensief bezig met de toekomst van de biologische landbouw en haar plaats in de samenleving. In een stuurgroep worden aspecten als weidegang, medicijngebruik, energie, biodiversiteit en klimaat tegen het licht gehouden. Er zullen nieuwe normen worden opgesteld voor de biologische veehouderij die op 1 januari 2019 in werking moeten treden. Ook bij de fosfaatperikelen is Slob sterk betrokken. Zo is hij in Brussel geweest om daar de zienswijze van de biologische sector onder de aandacht te brengen. Sommige biologische bedrijven zijn door de fosfaatregels ernstig in de problemen gekomen en er is een crowdfundingactie gestart om bedrijven te helpen die failliet dreigen te gaan.

De aandacht voor zaken buiten het bedrijf gaat niet ten koste van het bedrijf zelf. Dat ligt er netjes bij en de zaken zijn goed op orde. Wat energie betreft is het nagenoeg zelfvoorzienend via zonnepanelen. „De volgende stap is het uitbreiden van het aantal zonnepanelen om energie voor de omgeving te produceren”, zegt Teunis Jacob. Ook het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen heeft zijn aandacht. „In Nieuw-Zee-land is het bij schapen gelukt om de emissie via de fokkerij terug te dringen. Misschien dat er op dat gebied ook bij koeien wat mogelijk is.” Voeding is een ander aandachtspunt op dit gebied, evenals het verlengen van de levensduur, het verbeteren van de voerefficiëntie en het energiegebruik. 

Beeld: ©agrio
Over het bedrijf loopt een openbare wandelroute. De koeien zien de markeringspaaltjes meer als schuurpaal.

Plasdras

Op de huiskavel van zo’n 100 hectare staan de weidevogels centraal in het management. In het voorjaar wordt een mozaïekpatroon nagestreefd, dat wil zeggen dat er altijd kort en lang gras naast elkaar aanwezig is om de weidevogels zowel goede fouragemogelijkheden als bescherming te bieden. Er zijn meerdere beheerspakketten met uitgestelde maaidata. Met behulp van vrijwilligers worden nesten van weidevogels opgezocht om te kunnen voldoen aan de verplichting om de nesten te beschermen. Er wordt ruim om de nesten heen gewerkt.

Naast deze redelijk gangbare maatregelen worden op dit bedrijf ook meer ingrijpende maatregelen toegepast. Zo wordt elk jaar van 15 februari tot 15 juni zo’n 4 hectare omgezet in plasdrasweiland. Om te voldoen aan de regels moet daarvoor 5 centimeter water op het land staan. Omdat de percelen hol liggen door klink van de onderliggende veenlaag kan dat door met een pomp op zonne-energie de greppel op een perceel vol te pompen. Een plasdrasweide vormt een ideaal fourageergebied voor weidevogels en trekt veel vogels aan. Zo’n ingrijpende maatregel heeft veel invloed op de opbrengsten van een perceel. De compensatievergoedingen voor plasdrasweiden liggen dan ook, afhankelijk van de duur van de situatie, tussen 1.100 en 1.800 euro per hectare. Komend jaar wordt deze maatregel nog uitgebreid: door slootpeilverhoging in de tussenliggende sloten zullen de plasdrasweiden de rest van het jaar als ‘nat grasland’ beheerd worden. Door de slootpeilverhoging zal 6 hectare vernat worden.

Een maatregel die aansluit op het creëren van plasdrasweilanden is de aanleg van percelen kruidenrijk grasland, waarin de aanwezige planten de tijd krijgen om uit te bloeien. Dat zorgt voor de aanwezigheid van veel insecten, zodat de kuikens van de door de plasdrasweiden aangetrokken broedvogels verzekerd zijn van voldoende voedsel. Op de kruidenrijke graslanden wordt 10 ton ruige mest per hectare uitgebracht. Hiermee wordt de aantrekkingskracht voor weidevogels vergroot, maar het zorgt er ook voor dat op deze percelen, die laat gemaaid worden, de snedes niet te zwaar worden.  

Beeld: ©agrio
De poel was oorspronkelijk bedoeld voor de weidevogels, maar door de hoge randbegroeiing profiteren de zangvogels er nu meer van.
Beeld: ©Agrio
De ossen beweiden de uiterwaarden van de Lek tussen de A2 en de A27 bij Vianen.

Aantal veldleeuweriken groeit

De op het bedrijf geproduceerde drijfmest wordt hoofdzakelijk ingezet op de rest van de huiskavel. Gemiddeld ontvangen die percelen elk jaar 20-25 kubieke meter per hectare. In het kader van slootkantbeheer wordt standaard 3 meter perceelsrand niet bemest. Het succes en de erkenning van het slootkantbeheer voor het verkrijgen van compensatievergoedingen wordt bepaald aan de hand van indicatorplanten, zoals bijvoorbeeld de kale jonker, een distelsoort, en moerasrolklaver. De aanwezigheid van voldoende indicatorplanten is een voorwaarde voor een vergoeding. De 90 hectare uiterwaarden langs de Lek worden niet bemest. De stroomdalgraslanden worden wel beweid met de ossen. Hoewel het natuurbeheer in de uiterwaarden niet gericht is op weidevogels, maar op de botanische samenstelling van de begroeiing, gedijen ook daar de weidevogels. Door hoge waterstanden in de Lek ontstaan in het voorjaar regelmatig plasdras-situaties die erg aantrekkelijk blijken te zijn voor de weidevogels. Op de huiskavel komen grutto’s het meest voor met 25-30 nesten. Daarnaast zijn kieviten, tureluurs en scholeksters goed vertegenwoordigd. Afgelopen jaar vond Slob een nest van een graspieper, een bijzondere ontdekking die met vreugde werd begroet. Door ruim om het nest heen te werken, is het broedsel van de zeldzame vogels geslaagd. Een andere, nog zeldzamere vogel waar het in dit gebied goed mee gaat, is de veldleeuwerik. Op De Drie Wedden en bij andere boeren van het gebiedscollectief neemt het aantal nesten de laatste jaren toe. Op het bedrijf is, toen Teunis Jacob nog voorzitter was van Den Hâneker, een poel gegraven. „Als voorzitter voelde ik me een beetje verplicht om wat extra’s te doen, dus liet ik een poel graven. Eerst was die bedoeld om de weidevogels te ondersteunen en toen de randbegroeiing nog laag was, werkte dat ook. Nu de begroeiing hoger is, is de poel minder aantrekkelijk voor weidevogels, maar zie je wel meer zangvogels, zoals rietzangers. Bovendien zou de poel naast kikkers en padden erg aantrekkelijk moeten zijn voor de zeldzame en beschermde grote modderkruiper, een aalachtige vissoort. DNA-onderzoek van het slootwater op het bedrijf wijst uit dat die daar al voorkomt. De kans is vrij groot dat ze ook de weg naar de poel zullen vinden.”

Bedrijfsgegevens

De vof De Drie Wedden in Noordeloos (ZH) bestaat uit het echtpaar Teunis Jacob (58) en Nelie (55) Slob, hun dochter Anja (28) en de op de foto ontbrekende Rokus Lakerveld (30). Teunis Jacob heeft meerdere bestuurs- en openbare functies. Zo is hij voorzitter van De Natuurweide, de vereniging van biologische melkveehouders, zit hij in het bestuur van de Blaarkopstichting, is hij raadslid in de gemeente Giessenlanden voor het CDA en zit hij in de kerkenraad van de Nederlands Gereformeerde Kerk in Langerak. Neli is naast vennoot in het bedrijf een gedreven imker. Rokus werkt drie dagen per week als agrarisch adviseur buiten het bedrijf en is bestuurslid van de natuurvereniging Den Hâneker. Anja studeerde geneeskunde en start een opleiding tot huisarts. Zij houdt zich vooral bezig met de online verkoop en distributie van de producten van het bedrijf. Van de 200 hectare grond die in gebruik is, is 68 hectare eigendom. Het grootste deel is veen met een dunne laag klei er op, de rest is kleiig veen. De bedrijfsvoering is biologisch sinds in 1994 samen met een biologische melkveehouder grond werd aangekocht in de uiterwaarden van de Lek. Natuurbeheer neemt een belangrijke plaats in in de bedrijfsvoering. Er zijn diverse beheerspakketten met uitgesteld maaibeheer. De rundveestapel bestaat uit 145 melkkoeien, overwegend blaarkoppen, 60 pinken en kalveren en 120 ossen. Naast het rundvee zijn er ook zo’n 60 schapen, voornamelijk Swifters en enkele gekruiste Texelaars. De 145 melkkoeien gaven afgelopen jaar 5.000 kilo melk met 4,10 procent vet en 3,47 procent eiwit. Het krachtvoerverbruik inclusief dat voor de 60 stuks jongvee en de 120 ossen bedroeg 800 kilo per melkkoe. De gemiddelde leeftijd bij afkalven was zes jaar en drie maanden. Er werd een saldo van 0,35 euro per kilo melk behaald. Het bedrijf is met zonnepanelen nagenoeg zelfvoorzienend voor energie.

Dit verhaal is het resultaat van een samenwerking tussen Agrio en het Ministerie van LNV en kan eerder zijn gepubliceerd in een of meerdere uitgaven van Agrio. Op het gebruikte beeld rust copyright.