Sterkere positie op de markt door samenwerken; wat zijn de mogelijkheden?
Als boer of tuinder kan je soms het gevoel hebben dat je maar weinig in te brengen hebt, bijvoorbeeld over de prijs voor je product. Er zijn mogelijkheden om je positie te versterken door samenwerking op te zoeken. Maar hoe doe je dat binnen de concurrentieregels?
Grote kans dat je als agrarische ondernemer een veel kleinere marktpartij bent dan de afnemers waarmee je werkt. Om deze ongelijke marktpositie beter in balans te brengen bestaan er uitzonderingen voor de landbouw op concurrentieregels. Deze zijn onlangs door de Autoriteit Consument & Markt toegelicht in de Leidraad Samenwerking Landbouw.
In deze video zie je meer over het samenwerkingsverband van fruitteler Guido van Veldhoven. Samen met andere fruittelers teelt hij het appelras SPRANK, exclusief voor een grote supermarktketen in Nederland. "Een SPRANK is een conceptras, die is exclusief voor één markt. Het grote voordeel is; je produceert precies wat de markt vraagt."
"Ik persoonlijk vind het heel uitdagend. Je verbindt je veel directer met je directe ketenpartners. We worden afhankelijker van elkaar, op de positieve manier. En in mijn eentje zou ik zo'n grote keten niet direct kunnen leveren, maar samen kunnen we dat wel."
Samenwerking versterkt je ondernemerschap, verkleint risico’s en kan je helpen om te innoveren.
Welke opties heb je?
Als boer of tuinder mag je onder bepaalde voorwaarden samenwerken bij de productie en verkoop van je producten, om je onderhandelingspositie ten opzichte van afnemers te versterken. Dat kan lonen voor alle agrariërs, van tuinders, akkerbouwers, tot (melk)veehouders.
In dit artikel vertellen we meer over:
- Producentenorganisaties
- Erkende producentenorganisaties
- Samenwerken met een afnemer
- Opdrachten van een brancheorganisatie
- Duurzame samenwerking
Een samenwerking opzoeken of beginnen
Aansluiten bij een bestaande producentenorganisatie
Er bestaan tientallen producentenorganisaties, zowel in de plantaardige als dierlijke sectoren, waar je je als boer of tuinder bij kunt aansluiten. Deze organisaties zorgen voor de afzet van de producten van hun leden, voor de onderhandelingen in prijs met afnemers, en maken afspraken over bijvoorbeeld kwaliteit. Denk aan the Greenery, Friesland Campina, VION of Cosun. Voor deze producentenorganisaties gelden de algemene concurrentieregels.
Oprichten van een erkende producentenorganisatie
Producentenorganisaties (PO's) kunnen een officiële erkenning krijgen van de rijksoverheid. Met deze erkenning kunnen de producentenorganisaties aanspraak maken op een aantal uitzonderingen op de mededingingswet. Deze uitzonderingen staan beschreven in de Leidraad samenwerking landbouwers. Erkende producentenorganisaties kunnen bijvoorbeeld afspraken maken over het plannen van het aanbod en optimaliseren van de productiekosten, en onderhandelen over contracten en prijzen. Belangrijke voorwaarde voor het gebruik maken van deze uitzonderingen, is niet alleen de erkenning door de rijksoverheid, maar ook dat de producten van de deelnemende leden centraal worden verkocht. Niet alle ondernemers vinden het prettig om zich al teveel tot anderen te moeten verhouden, anderen zien het juist als extra dimensie van het ondernemerschap.
In Nederland zijn er in 2022 totaal 12 erkende PO's.
Erkende PO's in de groenten en fruitsector kunnen subsidie aanvragen. Daarmee kunnen zij hun leden ondersteunen bij investeringen en innovaties.
Agrariërs mogen samenwerken op het gebied van delen van productiemiddelen, zoals koelfaciliteiten of oogstmachines.
Andere samenwerkingsvormen tussen agrariërs
Hoe zit het dan met uitzonderingen op concurrentieregels voor agrariërs die niet in een (erkende) PO zitten? Agrariërs mogen samenwerken op het gebied van delen van productiemiddelen, zoals koelfaciliteiten of oogstmachines. Zelfs afspraken over aanbod en productieplanning zijn mogelijk tussen agrariërs, zonder dat dit samenwerkingsverband in een vereniging of andere soort organisatie is vastgelegd. Dit alles mag zolang er geen afspraken worden gemaakt over identieke of minimumprijzen, zolang aan de doelen van het Gemeenschappelijk Landbouw Beleid wordt voldaan, en deze afspraken geen concurrentie uitsluit. De ACM zet de voorwaarden op een rij in de Leidraad samenwerking Landbouwers in de paragraaf over ‘Andere mogelijkheden voor samenwerking tussen landbouwers’.
In deze video leer je meer over over samenwerkingsverband van biologische varkenshouder Bas Antonissen. Zijn varkens verkoopt hij exclusief aan De Groene Weg. 'De Groene Weg is een schakel tussen mij en de consument. Zij houden vraag en aanbod zo dicht mogelijk bij elkaar en doen hun best de varkens zo goed mogelijk te vermarkten. Het levert een langere stabiele prijs op."
Samenwerking met ketenpartners
Samenwerken met een afnemer
Veel landbouwers werken met een of meer afnemers rondom een bepaald merk of concept. Dat kan een consumentenmerk maar ook een business-to-businessmerk zijn. Dergelijke initiatieven ontstaan vanuit een behoefte van de markt en kunnen tot een ketensamenwerking leiden met een onderscheidend product. Een product dat bijvoorbeeld een unieke smaak, vorm of kleur heeft, een bepaalde kwaliteit en/of ook duurzamer is geproduceerd. Vaak hebben afnemers een goede kijk op de markt, en staan de agrariërs er iets verder vanaf. Het opbouwen van een structureel samenwerkingsverband met agrarische ondernemers en hun afnemer staat of valt met vertrouwen.
Oprichten van een brancheorganisatie
Producenten kunnen ook samenwerken met andere ketenpartners in een brancheorganisatie (BO). Verschil met het samenwerken met een afnemer, of met een producentenorganisatie is dat in een BO geen producten worden verkocht. BO’s kunnen samenwerking tussen de schakels in de keten bevorderen, en een belangrijke rol spelen bij het op elkaar afstemmen van vraag en aanbod. Ook kunnen de aangesloten partijen gezamenlijk investeren om bepaalde doelen te bereiken, bijvoorbeeld op gebied van kennis en innovatie of conformering aan milieueisen.
BO’s kunnen een erkenning door de Rijksoverheid aanvragen, waaruit blijkt dat de BO aan Europese regelgeving en doelstellingen van het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid voldoet.
Dankzij een gezamenlijke inspanning in de keten stapt HAK volledig over op rode kidneybonen van Nederlandse bodem.
Meer ruimte voor samen werken aan verduurzaming
Sinds december 2021 zijn er in de Europese regels ruimere mogelijkheden voor samenwerkingen die gericht zijn op verduurzaming van de landbouw. Afspraken over het verduurzamen van de productie zijn toegestaan tussen landbouwers onderling of tussen landbouwers en hun afnemers of leveranciers. Je kan denken aan een gezamenlijke investering in een duurzamere productie of verwerking van je producten, waardoor je je producten gezamenlijk voor een hogere prijs in de markt zet.
Voorwaarde is wel dat deze afspraken noodzakelijk moeten zijn om hogere, bovenwettelijke duurzaamheidsnormen te halen, en niet op een andere manier kunnen worden bereikt. Voor deze samenwerkingsvorm hoef je niet lid te zijn van een erkende producentenorganisatie, maar kan je als boeren, tuinders, afnemer of zelfs een toeleverancier zelf opzetten. Voorwaarde is dat er altijd een landbouwproducent betrokken moet zijn bij deze vorm van samenwerking. De afspraken kunnen overal betrekking op hebben. Ook op verkoopprijzen of geproduceerde hoeveelheden, zolang deze afspraken maar aantoonbaar, onmisbaar zijn voor het bereiken van de bovenwettelijke duurzaamheidsnormen.
Informatie over concurrentieregels
Autoriteit Consument & Markt
Als landbouwer ben je er zelf verantwoordelijk voor om te handelen binnen de concurrentieregels. Dat is niet altijd gemakkelijk te bepalen. De Autoriteit Consument & Markt heeft om die reden een leidraad gepubliceerd om je te helpen. Vragen over een voorgenomen samenwerking kan je ook bij hen stellen. Dit is ook mogelijk als de samenwerking is gericht op het bevorderen van duurzaamheid en je twijfels hebt of een bepaalde samenwerking is toegestaan. Je kunt ook je brancheorganisatie of een gespecialiseerde jurist inschakelen.