Wat verandert er met doelsturing voor de agrarisch ondernemer?

Voor bedrijfsgerichte doelsturing zijn heldere, eenduidige doelen nodig waarop gestuurd kan worden. Duurzaamheidsdoelen worden naar doelen op bedrijfsniveau vertaald met behulp van Kritische Prestatie Indicatoren (KPI’s).

De KPI-kernset omschrijft doelen op bedrijfsniveau op het gebied van klimaat, stikstof, waterkwaliteit en andere duurzaamheidsdoelen. Vervolgens kunnen hiermee bedrijfsprestaties worden vastgesteld. De KPI-kernset geeft niet aan wat de hoogte van de normen op bedrijfsniveau gaat worden.

De KPI-kernset kan na vaststelling ook door marktpartijen gebruikt worden, om bedrijven bijvoorbeeld te belonen voor extra inzet op duurzaamheidsdoelen.

Bij de ontwikkeling van de KPI-kernset is een kennisconsortium met onder meer Wageningen Universiteit (WUR) en Boerenverstand betrokken. In het eerste kwartaal levert dit kennisconsortium de wetenschappelijke basis op voor een integrale KPI-kernset voor akkerbouw en melkveehouderij. Vaststelling van de KPI’s, die in de toekomst voor bedrijfsspecifieke normen kunnen gaan gelden, kan pas na politieke besluitvorming.

In 2026 maakt het ministerie van LVVN bedrijfsspecifieke emissienormen bekend waar bedrijven in 2035 aan moeten voldoen. Deze normen gaan gelden voor agrarische bedrijven met melkvee, pluimvee en varkens. Deze bedrijven kunnen de periode van 2026 tot 2035 gebruiken om stapsgewijs aan de bedrijfsspecifieke normen te gaan voldoen.

Bij emissienormen gaat het om de maximale uitstoot naar de lucht van stikstof en broeikasgassen. Bij het vaststellen van de normen, kijkt het ministerie naar veel verschillende zaken. Zo wordt onderzocht hoeveel emissiereductie op bedrijfsniveau technisch haalbaar is. Ook wordt er rekening mee gehouden dat een duurzaam verdienmodel mogelijk moet blijven.

Het is noodzakelijk dat de uitstoot van stikstof en broeikasgassen flink gaan dalen. Overstappen naar bedrijfsgerichte doelsturing in de agrarische sector zal waarschijnlijk niet voldoende zijn om als Nederland aan de doelen te voldoen. Daarom onderzoekt de overheid ook welke andere maatregelen kunnen helpen om uitstoot te verlagen.

In het achtste Actieprogramma Nitraatrichtijn (8^e AP) kunnen agrarische bedrijven deelnemen aan een vrijwillig doelsturingssysteem. Bedrijven die aantonen dat de grondwaterkwaliteit onder de percelen voldoet aan de norm, kunnen vrijstelling aanvragen voor enkele generieke maatregelen in het 8^e AP. Om de kwaliteit van het grondwater te bepalen, wordt gekeken naar het N-mineraal en het stikstofbodemoverschot.

In het 8^e AP zullen de boeren en telers die hieraan meedoen nog steeds een aantal generieke maatregelen moeten blijven nemen. De ervaringen die worden opgedaan in het 8^e AP worden benut om bedrijfsgerichte doelsturing op het gebied van grondwaterkwaliteit verder uit te werken en mogelijk meer verplichtend door te voeren in het 9^e AP vanaf 2030. Hiervoor vindt in 2028 een breed evaluatiemoment plaats.

Streven is dat vanaf 2035 elk agrarisch bedrijf binnen de normen blijft voor de uitstoot van broeikasgassen en stikstof. Bedrijven die daar dan nog niet aan voldoen, zullen een boete of een andere sanctie krijgen.

Hoe er gehandhaafd gaat worden op het behalen van de normen, is nu nog niet bekend. Hier wordt aan gewerkt door het ministerie van LVVN, samen met NVWA en RVO.

Een belangrijk uitgangspunt is dat bedrijfsgerichte doelsturing niet vrijblijvend is: het behalen van de doelen is een verplichting. Dat betekent dat bedrijven die daar niet aan voldoen, hierop afgerekend worden. Om te kunnen handhaven is het van belang dat er op een betrouwbare en transparante manier gemeten of berekend kan worden of een bedrijf aan de normen voldoet. De systematiek hiervoor is nu nog niet ontwikkeld. 

Met een stoffenbalans kunnen bedrijfsprestaties vastgesteld worden voor de emissies van broeikasgassen, ammoniak, nitraat en fosfaat. Zo’n stoffenbalans kan gebruikt worden voor bedrijfsgerichte doelsturing.

Doel van de stoffenbalans is dat hiermee berekend kan worden hoeveel emissies akkerbouw- en melkveebedrijven uitstoten. En of deze bedrijven daarmee binnen de gestelde normen blijven.

Op dit moment is er nog geen stoffenbalans die dit nauwkeurig en transparant genoeg kan berekenen. Wageningen Universiteit (WUR) komt begin 2026 met een rapport waarin staat welke gegevens nu al beschikbaar zijn om de emissies te berekenen. Er zullen pilots uitgevoerd worden om in de praktijk toe te werken naar een prototype voor een stoffenbalans. Inzichten uit eerdere projecten worden hierin meegenomen.