De Bonte Parels: Natuurgebied, rentmeesterschap en bioboerderij

Westbroek, de polders net buiten Utrecht. Het is koud en vochtig en er heerst drukte op het erf van De Bonte Parels. Christianne Hennipman is de gastvrouw van dienst, terwijl echtgenoot Rutger druk bezig is de boerderij draaiende te houden. Hun drie zonen, Thijs, Tobias en Jonathan, zijn naar school.

Beeld: ©LNV

“We hebben het bedrijf in 2013 van Rutgers ouders overgenomen,” begint Hennipman haar verhaal. We staan naast een doek met daarop ‘de route naar kringlooplandbouw’ voor De Bonte Parels. Het is slechts een deel van het veelomvattende verhaal van dit gezin en bedrijf, dat inmiddels ook biologische melk levert, een stuk natuur beheert en werkt vanuit ‘rentmeesterschap’, dat wil zeggen “zorg en belangstelling vanuit een christelijke achtergrond voor het milieu, Gods schepping en bijgevolg ook voor de mens; Een bijzondere band met de grond en de natuur.”

Dat is nogal wat, voor een bedrijf dat in 2013 ‘technisch failliet’ was. “Het bedrijf draaide matig, Rutgers vader was al enige tijd ernstig ziek. Rutger heeft nog vier broers, maar die hadden geen interesse. De vloer en inrichting van de stallen was zo’n dertig jaar oud, dus de eerste klus was vernieuwen. Maar hoe dan, en wat voor boer wil je zijn?” De grote vragen moeten beantwoord worden als je nog maar net begint. Het lot van de jonge ondernemers. De Hennipman’s kiezen ervoor door te gaan met de koeien, maar wel op hún manier: “alleen het beste is goed genoeg”. Dat betekent: “Diepstrooiselboxen, want dat is het meest diervriendelijk. Het is wel meer werk, maar dat hebben wij er dan graag voor over.” Langzaam ontstaat het bedrijf dat het echtpaar graag wil runnen. “We zijn rassen gaan inkruisen. We wilden graag oudere koeien, die we minder intensief zouden melken, maar een hogere levensproductie.”

Beeld: ©LNV

Koude kermis

Wie denkt dat de opbouw zonder slag of stoot tot stand komt, komt van een koude kermis thuis. Soms is ondernemen net zo nat en koud als het weer in de polders tussen Utrecht en Hilversum. Zo schrijft het echtpaar zich in voor subsidie voor jonge landbouwers, maar beiden worden uitgeloot. Als Christianne in 2014 haar baan bij Inproba opgeeft en ook op het bedrijf komt werken, en er vervolgens door het neerhalen van MH17 de Russische markt als afzetmarkt achter de horizon verdwijnt, heeft het gezin het zwaar. “Op die momenten moet je kiezen tussen natuurbeheer en Sinterklaascadeautjes voor de kinderen. Dat is niet makkelijk,” geeft Hennipman een schrijnend voorbeeld.

Rentmeesterschap

De ommekeer komt in 2015, als de melkquota verdwijnen. “Op elke verjaardag ging het over ‘hoe groot wordt jouw stal?’ Wij vroegen ons gelijk al af of we deze ratrace lang vol zouden houden, en of we dat wel moeten willen. Krijgen we hier energie van?” Het is deze gedachte en hun christelijke geloofsovertuiging die het antwoord brengt. Nee. De overtuiging de aarde, en dus de bodem en alle natuur die daarop staat, in beheer te hebben voor volgende generaties, maakt sommige beslissingen eenvoudig. En zo worden de eerste stappen gezet richting meer verbinding met de bevolking rondom Westbroek, komen de eerste schoolklassen langs en wordt er heel voorzichtig wat vlees verkocht aan huis. Rutger vat deze keuze samen in de zin: ”Als ik het met 60 koeien niet red, red ik het met 200 koeien ook niet.”

Bonte Parels
Beeld: ©De Bonte Parels

Biologische melk

Een andere manier om uit hetzelfde aantal koeien meer geld te halen, is biologische melk produceren. Ook dat gaat echter niet zonder slag of stoot. “De eerste anderhalf jaar investeer je eigenlijk alleen maar,” begint Hennipman. “Het begint met een bezoek van SKAL (onafhankelijk biologisch toezichthouder – red). Een lange inspectie van je bedrijf, je landbeheer. Vanaf dat moment gebruik je geen kunstmest meer en geen onnatuurlijke bestrijdingsmiddelen. Voer mag in het eerste jaar nog wel gangbaar zijn. Wij leerden in deze periode dat het erg zinvol is om in het voorjaar te beginnen, dan gebruik je minder krachtvoer in de transitieperiode.”

“Na het eerste jaar komt SKAL weer langs. Nu worden de koeien aangemeld en mag er alleen nog biologisch voer en eigen gras worden gebruikt. Zes maanden later is het feest: dan mag je officieel biologische melk leveren. Weer zes maanden later, dat is dus twee jaar, ben je volledig biologisch, dus ook land en vee.” Het is nogal een proces, dat dus in eerste instantie alleen geld kost en niet oplevert, “Daar komt nog bij dat de opbrengsten van ons gras in het tweede jaar erg inzakten. Daarna herstelde zich dat weer. Maar het land moest echt wennen aan het nieuwe dieet. Geen kunstmest meer, maar wel bijvoorbeeld klaver.”

Beeld: ©LNV

In 2017 is De Bonte Parels volledig biologisch, in 2018 ziet Hennipman dit onverwachts terug. ”Het was een lange en droge zomer. De bodem had het zwaar te verduren. Toen de eerste regen weer viel, zagen we duidelijk dat ons land weer heel snel groen was. Dat van veel collega-boeren niet. Een teken dat de bodem een stuk veerkrachtiger was geworden in die paar jaar.”

Die veerkracht wordt ook versterkt door het gebruik van ruige mest. Deze wordt twee keer per jaar vanuit de stal het land op gereden. De tragere werking van de mest heeft een gunstige uitwerking op het bodemleven. Volgens hun loonwerker is de opbrengst bij De Bonte Parels niks minder dan die van de gangbare boeren waar hij ook werkt.

Beeld: ©LNV

Ganzen

Een andere grote uitdaging zijn ganzen. De provincie heeft het gebied waarin het bedrijf ligt, uitgeroepen tot ‘ganzenrustgebied’. Dat betekent dat de overheid je compenseert voor schade aan je bedrijfsvoering (weggevreten gras), omdat je de ganzen in de winter (1 november tot 1 april) met rust moet laten. In de praktijk is het niet zo simpel, vertelt Hennipman: “Er komt een taxateur van de provincie. In maart, terwijl het rustseizoen al in november start. Hij doet een nulmeting. Alleen de door de taxateur gemeten schade wordt vergoed.” Bij De Bonte Parels gaat dat om ongeveer 45000 kg ds verlies in grasopbrengst, wat neerkomt op zo’n 20.000 euro per jaar. “De rest van de schade is voor eigen rekening. Zo eten de ganzen bijvoorbeeld gras, 10 ganzen de hoeveelheid van 1 koe.” Als er dan koppels van 1000 of meer ganzen rusten op jouw land, is dat forse schade. Hennipman oppert een alternatief. “Het kan ook anders worden gecompenseerd, bijvoorbeeld door voorrang verlenen bij het uitgeven van pachtgrond in combinatie met een langere pachtovereenkomsten of meedenken met grondaankopen.”

Een goed jaar

Het doet de Hennipmannen wikken en wegen. Moet je afschalen van 65 naar 55 koeien? Dat is wel het absolute minimum, minder komt in geen geval financieel uit. Er wordt gerekend. Zoals altijd bij het ondernemersgezin. De zonnepanelen op het staldak leveren 2000 euro per jaar op. De ruige mest kan in de regio worden verkocht voor 17,50 euro per kuub. De bank, ondertussen, roept dat er rentekorting is voor duurzame bedrijven, maar daar merkt Hennipman niks van, “de rente is alleen maar hoger.” Toch geven ze de moed niet op en wordt er steeds weer naar nieuwe manieren gezocht om het bedrijf sterker en veerkrachtiger te maken. Dankzij de coronacrisis steeg de omzet van de verkoop van het rundvlees, en inmiddels is er een heus winkeltje op het erf waar ook de zelfgemaakte yoghurt, KoeWARK en eieren worden verkocht.

“Afgelopen herfst kwam voor het eerst een mobiele kaasmaker, die overheerlijke kaas maakte van de melk van de Bonte Parels. ‘Parelkaas’ noemen we dat,” vertelt Hennipman met trots. En ook die kaas blijkt een succes. “Net voor de kerst was de eerste partij binnen no time uitverkocht. De positieve reacties van mensen geeft weer nieuwe energie, en als eind december blijkt dat het bedrijf het jaar 2021 met een positief financieel resultaat afrondt, is het reden voor een feestje.”

“Bij dit soort ‘hoogtepunten’ staan we écht even stil.” Hennipman eindigt: “De keuzes die we maakten, waren niet vanzelfsprekend en daardoor soms best ingewikkeld, maar het zijn écht onze eigen keuzes. We houden zelf de touwtjes in handen en als je dan ziet dat het stap voor stap steeds beter gaat, dan is het mooi om dat ook te vieren”.

Publicatiedatum op deze site: 30 december 2021

Dit verhaal is onderdeel van een serie artikelen voor deze website (tussen 2019 en 2021) waarin agrarisch ondernemers vertellen hoe zij werken aan de omslag naar kringlooplandbouw. Op Groeien naar morgen lees je verhalen van agrariërs die stappen zetten en maak je kennis met de Demobedrijven.