Podcast Voeten in de Aarde #10: Duurzame Energie in de Glastuinbouw

00:00:01
Marijke: Dit is Voeten in de aarde. Een podcast waarin ik, Marijke Roskam, boerderij en land afreis om met agrariërs in gesprek te gaan over innovaties in de land- en tuinbouw. Innovaties die kunnen zorgen voor een financieel gezond en robuust voedselsysteem in Nederland. Vandaag mag ik naar Monster, gelegen in Zuid-Holland, waar Ruud Duijvestijn, teelt- en energiemanager van de orchideeën kweker Opti-flor, mij opwacht. Hij neemt me mee in de kas, leidt mij rond op de locatie en vertelt me alle ins en outs van de duurzame energie in hun bedrijf. Tussen de prachtige bloemen word ik bijgepraat over de vele toepassingen om zo duurzaam mogelijk te werken.

00:00:42
Ruud: En wij hebben als Opti-flor uitgesproken dat wij in 2030 fossielvrij willen telen. Dus dat is ook een hele grote ambitie en wij zijn aardig op weg om dat te kunnen gaan realiseren.

00:00:55
Marijke: En de glastuinbouw is geen groentje op het gebied van duurzame energie, daar weet Marjolijn van Valkenhoef, senior beleidsadviseur bij het ministerie van LVVN, als geen ander vanaf. Zij is vanuit het ministerie nauw betrokken bij de energietransitie en het klimaatvraagstuk.

00:01:10
Marjolijn: Sinds duizendnegenhonderdnegentig is het energieverbruik ongeveer gehalveerd, terwijl de opbrengst hetzelfde is gebleven.

00:01:17
Marijke: Marjolijn voegt zich iets later bij het gesprek, want eerst vraag ik Ruud het hemd van het lijf over de werkwijze van Opti-flor en leer ik waarom het van groot belang is om intern goed te meten en af te stemmen voor je aan de slag gaat. Ruud waar kijken we op uit?

00:01:32
Ruud: We kijken hier uit op onze mooie prachtige orchideeën die eigenlijk met zorg gekweekt zijn en die dit mooie resultaat uiteindelijk laten zien.

00:01:41
Marijke: Heel veel verschillende kleuren, heel veel verschillende typen.

00:01:44
Ruud: Ja, dat klopt. Dat heeft ook te maken met de veredeling en teeltwijze die wij hanteren, die uiteindelijk leiden tot die mooie bloemenpracht.

00:01:51
Marijke: Wat doen jullie bij Opti-flor?

00:01:53
Ruud: Ja, bij Opti-flor kweken wij Phalaenopsis, een type orchidee. Dat doen wij op vier verschillende locaties. We maken in totaal ongeveer 8 miljoen planten op jaarbasis en doe ik samen met ongeveer 300 collega's.

00:02:06
Marijke: Een heleboel mensen. Jij leidt telers op. Je stuurt ze aan. Ooit was je zelf teler. Wat is nou het grote verschil met vroeger en nu? Als je kijkt naar hoe die kas eruit ziet en ook het ondernemerschap?

00:02:18
Ruud: De wereld is heel hard veranderd. De vraag, de beschikbaarheid van energie, maar ook de beschikbaarheid van water en gewasbeschermingsmiddelen. Dat vraagt een andere benadering van telen. Het vraagt meer kennis.

00:02:29
Marijke: Wij staan nu in de kas in 2025. Heel vroeger... Hoe zag die kas er toen uit?

00:02:36
Ruud: Ja, die kas, die zag er toen uit met veel buizen. Grote ramen, zorgen dat we hard konden stoken, veel konden luchten en alles werd gebruikt op een hele inefficiënte manier.

00:02:46
Marijke: Maar een eindje verderop wordt een nieuwe kas gebouwd.

00:02:49
Ruud: We maken daar gebruik van een warmte-koudeopslag. In de zomer koelen we onze kassen. De warmte slaan we op in de ondergrond die we in de winter weer kunnen gebruiken. Daarnaast maken we gebruik van een buitenluchtaanzuiging met recirculatie ,zodat we actief kunnen ontvochtigen met buitenlucht. Dus niet zomaar rücksichtlos het raam openzetten, maar echt gecontroleerd vocht afvoeren. Een hele nieuwe ontwikkeling is low e-glas, glas wat veel minder uitstraling geeft, wat dus een hoge energie besparende factor heeft, waardoor we weer minder energie aan de buitenwereld verliezen. We maken gebruik van warmtepompen. We maken toch meer en meer gebruik van luchtbeweging door de kas heen om de verdamping van de plant te stimuleren. Luchtbeweging die we in het verleden eigenlijk veel meer met buiswarmte deden.

00:03:32
Marijke: Als je dan kijkt naar jouw rol als teelt- en energiemanager, wat houdt die rol in en wat gun je ook andere ondernemers?

00:03:41
Ruud: Ja, wat ik vooral andere telers ook wil meegeven is: ga meten. Weet wat je doet in je bedrijf. Vanuit de registratie zie je wat en welke energiestromen er zijn. Ja, verdiep je eigen daar dan in en ga kijken waar je in kan verbeteren.

00:03:56
Marijke: Dan hoor je vaak de term Het Nieuwe Telen. Wat houdt dat dan in?

00:04:00
Ruud: Het Nieuwe Telen is een heel mooi containerbegrip, die eigenlijk niet meer inhoudt dan dat we gewoon veel bewuster omgaan met het klimaat regelen. Wat zijn we aan doen? Op welk moment doen we het? En je altijd de vraag stellen: wanneer was het wel nodig en hoe had ik het beter kunnen doen?

00:04:18
Marijke: En zometeen praten we verder, ook over de samenwerking met het ministerie en over het onderzoek. Eigenlijk ben je, word je veel meer als ondernemer ook een mede-onderzoeker. Hoe zie jij dat?

00:04:33
Ruud: Je moet wel je tijd besteden aan onderzoek, dus je moet daar tijd en aandacht aan geven. Je moet de kennis naar je bedrijf halen. Ik wil mezelf niet als een onderzoeker zien, maar wel iemand die het onderzoek ondersteunt.

00:04:44
Marijke: Onderzoekend is.

00:04:45
Ruud: En ook onderzoekend bent, maar ik ondersteun ook vooral het onderzoek om te zorgen dat zij, ja, op de juiste dingen onderzoeken.

00:04:54
Marijke: Wat heeft jullie het meest geholpen als je kijkt naar regelingen, naar manieren om innovaties toe te passen?

00:05:02
Ruud: Ik denk dat de combinatie met het onderzoek en ook de interne discussies... het totale plaatje. Ik doe het niet alleen, ik doe het samen met mijn collega's, maar we doen het ook weer samen met onze collegakwekers. Het totale plaatje maakt eigenlijk dat we de belangrijkste de stappen kunnen zetten. Dat maakt het belangrijk.

00:05:19
Marijke: Voordat we zo verder gaan praten. Wat is dan een voorbeeld van zo'n... nou, soms wel pittig gesprek of een dilemma wat je kunt hebben als ondernemer op die besparing en duurzaamheid?

00:05:31
Ruud: Ja, als je kijkt intern wat een pittig gesprek is geweest, van investeren in led-verlichting, gaat dat wel goed? Kunnen wij de kwaliteit wel waarborgen? Het mag niet ten koste gaan van ons product, liefst nog beter. En dat zijn altijd wel pittige discussies. En uiteindelijk maken we wel overwogen keuzen. En dan kunnen we uiteindelijk iedere keer weer laten zien dat het niet achteruit gaat, soms vaak beter.

00:05:58
Marijke: We gaan zo verder praten.

00:05:59
Ruud: Dankjewel.

00:06:03
Marijke: Er wordt veel in de sector gedaan, helemaal als het gaat om energiebesparing door bijvoorbeeld ledv-erlichting op te hangen of schermen in de kas op te hangen, of zo duurzaam mogelijk energie op te wekken door het plaatsen van zonnepanelen op het dak of in de kas. En natuurlijk Het Nieuwe Telen. Ruud en Marjolijn vertellen er alles over aan tafel.

00:06:25
Marijke: Wat voor foto hangt er achter ons, Ruud? Want ik dacht nou leuk, mooie stukkie complex, maar wij zitten nog maar in een paar procent van wat er allemaal achter ons ligt.

00:06:36
Ruud: Achter ons hangt een foto van onze hoofdlocatie in Monster. Betreft een locatie met een omvang van dertien en half hectare glas.

00:06:44
Marijke: Joekelig groot. En misschien zijn er ondernemers die denken: "Ja, loont dit ook? Al die innovatie en technologie? Als ik een kleiner bedrijf heb, vanaf wanneer is dit rendabel?"

00:06:55
Ruud: Er zijn technieken die op elk bedrijf rendabel zijn. Daar zijn ook technieken bij. Daar is meer bedrijfsomvang voor nodig. En mocht aardwarmte bij jouw bedrijf voorbijkomen: je kan een aansluiting nemen van honderd kilowatt tot vijf megawatt. Ja, het is maar net wat je wat je behoefte is.

00:07:13
Marijke: Het is schaalbaar.

00:07:13
Ruud: Het is allemaal schaalbaar.

00:07:14
Marijke: Ja Marjolijn, als ik het goed begrijp is de glastuinbouw al jaren bezig met innovatie op het gebied van duurzame energie. Vanaf wanneer is dat en kunnen we zeggen zijn we er al?

00:07:26
Marjolijn: Nou, was dat laatste nou maar waar. De glastuinbouw is al heel lang bezig met verduurzaming. 'Kas als energiebron' loopt volgens mij al vijftien jaar. Dat is ook ver voor mijn tijd, dus ik weet het niet precies. Maar er is ook heel veel gebeurd als je kijkt dat sinds 1990 is het energieverbruik ongeveer gehalveerd, terwijl de opbrengst hetzelfde is gebleven. Maar er moet ook nog heel veel gebeuren. Er komt van alles op ons af. Energie wordt steeds schaarser. Het wordt ook steeds duurder. Geopolitieke situatie...Nou, noem het maar op. Dus er zijn nog heel veel uitdagingen.

00:08:00
Marijke: Je werkt ruim twee jaar als senior beleidsmedewerker Energietransitie in de landbouw. Kun je vertellen in een paar zinnen wat je dan doet en ook waarom jij ook net zo enthousiast hier rondloopt, als je buurman?

00:08:11
Marjolijn: Ik laat onderzoek doen naar energietransitie in de landbouw en dus dat geldt voor alle sectoren in de landbouw. Dus we gaan heel veel sectoren kijken van welke energiebesparing is mogelijk en wat je niet kan besparen. Hoe kan je dat dan zo op een zo duurzaam mogelijke manier invullen? Duurzame opwek van energie. bijvoorbeeld. De kennis die wij opdoen proberen we ook breed te delen met alle sectoren.

00:08:35
Marijke: Zoveel ondernemers, zoveel bedrijven. En als we kijken naar waar onderzoek plaats kan vinden, is dat dan nog specifiek bij bedrijven met allerlei aansluitingen of al bestaande technologie?

00:08:47
Marjolijn: Ja, elk bedrijf is natuurlijk anders en elk bedrijf zit ook in verschillende gebieden. Hier in het Westland heb je grote clusters van bedrijven, dus daar kan je dingen samen doen. Je kan samen een aardwarmtebol inslaan bijvoorbeeld, maar er zijn natuurlijk ook gebieden waar dat überhaupt niet kan. In Limburg mag je helemaal geen aardwarmtebron meer inslaan. Sommige bedrijven zijn solitair gevestigd, dus die moeten het echt allemaal alleen doen. Dus daarom is het wel belangrijk om heel goed te kijken naar je specifieke situatie van je bedrijf. Maar daar laten wij ook wel onderzoek naar doen hè? Van welke verschillen zijn er? Wat is er allemaal mogelijk? En dan is het aan de tuinder zelf ook om te kijken van en hoe kan ik dat gebruiken? Samen met een adviseur uiteraard, of samen met de brancheorganisatie, met de telers. Dus je moet wel heel goed kijken naar wat is er in welke situatie mogelijk? Dus dat is per bedrijf, dat is per gewas, maar dat is ook per gebied.

00:09:40
Marijke: Waarvan zeg jij: dat zijn hele impactvolle innovaties die je ook al veelvuldig ziet gebeuren.

00:09:46
Marjolijn: In de glastuinbouw.... Dat is natuurlijk de sector waar de meeste energie gebruikt wordt in de land en tuinbouw en een hele belangrijke innovatie daar is. bijvoorbeeld, de LED-verlichting. Als je vroeger reed door het Westland dan zag je een oranje gloed. Nou, dat is bijna niet meer. Het is vooral wit en roze en dat is allemaal LED-verlichting. En die LED-verlichting zorgt echt voor de helft tot tweederde van de elektriciteitsbesparing. En daarnaast is natuurlijke warmte een hele belangrijke, dus daar wordt ook heel veel aan gedaan.

00:10:17
Marijke: Ja en je Ruud, jij zit al te knikken. Je hebt al iets verteld over die LED-verlichting. Hoe begin je met zulke innovaties? Want ja, het begint met dat pittige gesprek, vertelde je al. Maar dan? Wat zijn dan de volgende stappen?

00:10:30
Ruud Ja, we hebben als Opti-flor een vierjarenplan opgesteld, met in dat plan ook een kas die we aan het ontwikkelen waren. Van laten we op die kast gaan starten met een deel van bedrijf, dus een hybride-installatie aan te gaan laten leggen. Maar tijdens dat proces kwam de energiecrisis en de energiecrisis haalde eigenlijk onze ontwikkeling in. Toen hebben we eigenlijk al heel snel in het hele bedrijf een hybride-installatie geïnstalleerd, waarbij we in één stap de eerste twee jaar van het stappenplan uitvoerden.

00:11:04
Marijke: En hoe? Hoe ben je dan geholpen? Want de rol van onderzoeken horen we al uit het verhaal van Marjolijn. Hoe krijg je dat verder voor elkaar als ondernemer?

00:11:14
Ruud: Ja, uiteindelijk... Dan is de grote vraag van welke LED-lamp ga je kiezen? En daar liepen we al tegen aan dat we dat gewoon niet wisten, we geen kennis hadden en hebben we toch weer een adviesbureau in de arm genomen die ons daar toch wel heel goed in heeft begeleid.

00:11:28
Marijke: En als je kijkt naar het toepassen van zulke innovaties. Hoe worden ondernemers geholpen? Ook vanuit het ministerie en vanuit de kennisinstellingen om die stappen te kunnen zetten?

00:11:38
Marjolijn: We hebben dat grote programma 'Kas als Energiebron' en dat doen we samen met Glastuinbouw Nederland, de brancheorganisatie. Daar zit dus heel veel onderzoek in, dus we laten heel veel onderzoek doen naar - ja, Ruud noemde het al - LED-verlichting, maar het is niet één LED-verlichting. Je hebt er allerlei verschillende kleuren in, bijvoorbeeld allerlei spectra. Nou, allemaal heel technisch en dat voor elk gewas reageert daar verschillend op, bijvoorbeeld. Dus daar laten we heel veel onderzoek naar doen. Wat komt er allemaal bij kijken? En bij LED-verlichting is het bijvoorbeeld ook zo, die geven geen warmte af. Die lampen. Ouderwetse lampen deden dat wel, dus je moet je warmte ook op een andere manier gaan doen. De kennis die uit dat onderzoek voortkomt, die laten we ook op allerlei grote evenementen zien en die komen in de vakpers. En je resultaten worden allemaal gepubliceerd. De ondernemers delen die kennis ook. Kennis wordt ook in cursussen opgenomen.

00:12:28
Marijke: En perspectief denk ik, als ik het zo hoor. Maar ik ben nooit bij zo'n cursus geweest of bij zo'n bijeenkomst. Maar welke energie tref je daar aan bij ondernemen?

00:12:36
Ruud: De energie is wel een positieve energie, maar toch ook wel zoekende, dus ze zijn wel op zoek naar antwoorden en dat merk je altijd wel op de bijeenkomsten.

00:12:44
Marijke: Mooi om te horen hoe dan twee werelden bij elkaar komen. Marjolijn, de ondernemers en het onderzoek. Hoe ziet dat er in de praktijk uit? Want misschien zijn er ondernemers die luisteren en denken ja, die wereld is mij nog wat onbekend.

00:12:58
Marjolijn: Het mooie ook van het onderzoek wat wij veel laten doen, is dat dat bijna altijd begeleid wordt door een ondernemerscommissie. Er zit een BCO op. Begeleidings Commissie Ondernemers. Een stuk of tien tuinders zijn er altijd bij betrokken bij zo'n onderzoek. En daarnaast heb je natuurlijk allerlei gewascommissies en daar worden ervaringen ook uitgewisseld en leren de tuinders ook heel erg van elkaar.

00:13:31
Marijke: Hoe rendeert het voor jullie? Kun je daar wat over vertellen? Als je het bekijkt zowel op die energiebesparing als de warmte.

00:13:37
Ruud: Het rendement is natuurlijk wel uit te rekenen aan de hand van verminderde input, dus in in kilowatts of kubieke meters. Nou, we hebben ooit een stap gezet door een aardwarmte-aansluiting. Hierdoor wordt bij ons ook het gasverbruik gewoon om en nabij 50% verminderd. Dat gaat zo via de LED-verlichting. Dat is natuurlijk ook heel goed meetbaar. Wat is de stroombehoefte van je bedrijf? Daar hebben we toch ook weer gezien dat we nu om en nabij de 40% minder elektriciteitsinput hebben.

00:14:04
Marijke: Zo, dat zijn echt de grote getallen.

00:14:07
Ruud: Dat zijn hele grote getallen.

00:14:10
Marijke: Er zijn ook grote getalen ondernemers die al innoveren, die gebruik maken van regelingen. Nog even voor de mensen die daar nog niet ultiem gebruik van maken, welke regelingen zou je heel graag onder de aandacht willen brengen, Marjolijn?

00:14:22
Marjolijn: Ja, we hebben specifiek voor de tuinders enkele subsidieregelingen. Zoals de regeling marktintroductie. Energie-innovaties heet ie. En dat gaat om de aanschaf van nieuwe kasinrichtingen. En dat is dus helemaal relatief nieuw. Die zijn dus nog niet veel op de markt gebruikt. Daar zit dus een risico aan, als je dat als tuinder aanschaft. En dus daarom krijgengeven we daar subsidie voor. Dus daar krijg je ook een bepaald percentage van. De aanschaf krijg je van ons terug.

00:14:51
Marijke: Ja en Ruud, jij zit te knikken. Is dat een bekende regeling voor jou?

00:14:55
Ruud: Waar de regelingen die er zijn, daar hebben we allemaal gebruik van gemaakt.

00:15:01
Marjolijn: En dat is dus echt voor de eerste introductie, dus echt voor de koplopers. En dan hebben we voor de tuinders die wat voorzichtiger zijn een energie-investeringsregeling om, bijvoorbeeld LED-lampen aan te schaffen of energieschermen.Dat zijn innovaties die zich bewezen hebben en waarvan we weten dat ze werken. En die kan je dus aanschaffen om in je kas te te hangen om je kas mee te verbeteren. Dus daar kan je energiefonds of energiesubsidie van ons krijgen.

00:15:38
Marijke: En wat zijn de reacties uit de praktijk? Want moeten ondernemers nog wel zelf een deel financieren of hoe gaat dat in zijn werk?

00:15:45
Marjolijn: Bij die marktintroductie waar nog meer risico aan zit, daar krijg je 40% subsidie op de aanschaf van ons, dus moet je nog 60% zelf betalen. Bij die anderen is het 20 of 30%, dus dan moet je inderdaad 60 of 70%, of 70 of 80% zelf betalen. Dus een ondernemer moet altijd zelf investeren, dus hij moet er wel zelf achter staan. Het is geen gratis geld, ofzo. D'r is heel veel belangstelling voor, want het betaalt zichzelf terug. Zoals Ruud al zei. Zeker met de huidige hoge energieprijzen. Als je energie kan besparen, heb je dat natuurlijk op op een gegeven moment binnen een paar jaar toch terugverdiend, dus dat is heel mooi.

00:16:29
Ruud: Wat aangegeven wordt klopt, maar waar wij waar wij tegenaan lopen is dat vooral de investeringen in verduurzaming gewoon hele dure investeringen zijn. En dat is wel fijn dat je daar als ondernemer in geholpen wordt. Om die stap net iets makkelijker te zetten.

00:16:44
Marijke: Juist, want dan heb je handelingsperspectief en zie je dat wel zitten. Ja, en ze zijn ook nodig heb ik begrepen. Want de ambities die gesteld zijn door de sector, die zijn behoorlijk hoog in die zin. Het past enorm bij jouw persoonlijke drive als ik het zo hoor, Ruud. Welke ambities zijn dat?

00:17:00
Ruud: Wij hebben als Opti-flor uitgesproken dat wij in 2030 fossielvrij willen telen, dus dat is ook een hele grote ambitie. Wij zijn aardig op weg om dat te kunnen gaan realiseren en dat hebben we ook mede hierdoor allemaal kunnen bewerkstelligen. Tot zover.

00:17:18
Marijke: Mooi om te horen en dat zie ik ook aan jouw gezichtsuitdrukkingen, Marjolijn. Als we kijken naar de sectorbreed, welke ambities zijn daar neergelegd?

00:17:24
Marjolijn: De sector wil in 2040 klimaatneutraal zijn. Dat is al tien jaar eerder dan heel Nederland. Opti-flor wil dus nog tien jaar eerder klimaatneutraal zijn, dus dat is een enorme ambitie voor 2030. We hebben een convenant tussen overheden, Glastuinbouw Nederland, dus de sector en de Greenport, waarin is vastgelegd dat er nog flink wat CO2 gereduceerd moet worden. En je ziet dat dat de afgelopen jaren al heel erg gebeurd is. En sinds 2010 stootte de sector nog iets van acht megaton CO2 uit. Dat is nu nog vijf en we willen naar vier 4,3 in 2030. Dus dat. Ja, als we zo door blijven gaan, dan gaan we dat denk ik wel halen. Maar dat is wel heel belangrijk natuurlijk, dat we daarmee doorgaan. En de sector loopt daar echt wel in voorop, vergeleken met andere sectoren. Wij zijn natuurlijk ook blij dat we daar samen met de sector aan kunnen bijdragen. Dus dat het op die manier goed loopt.

00:18:27
Marijke: Waar ben je het meest trots op?

00:18:29
Marjolijn: Nou, ik ben wel trots op de hele totale ontwikkeling die wij op dit gebied door alle jaren heen hebben meegemaakt. En waar ik ook heel trots op ben is dat dit geresulteerd heeft uiteindelijk in de nieuw te bouwen kassen waren eigenlijk heel veel van de kennis die we ontwikkeld hebben samenkomt.

00:18:44
Marijke: Ja, al die onderzoeken, die zijn daar gebundeld en komen tot technologieën, tot wasdom.

00:18:49
Marjolijn: Ja, alle onderzoeken, maar ook alle kennis die we zelf hebben ontwikkeld door alles wat we al in de praktijk hebben toegepast.

00:18:54
Marijke: Ja, als we daar nog op inzoomen. Welke technologie hebben we nog niet besproken, maar is wel de moeite waard om nog even te noemen?

00:19:02
Ruud: Bij Opti-flor hebben we in 2015 samen met een aantal andere collega-kwekers een aardwarmtebron ontwikkeld en ook mogen realiseren. Sindsdien maken wij gebruik van aardwarmte en wat ik al eerder zei, heeft dat bij ons al geresulteerd in een reductie van ongeveer 50% van het gas.

00:19:25
Marijke: En dat is best spannend om mee te beginnen toch?

00:19:33
Ruud: Zeker, omdat je niet weet als je een gaatje boort of een gat boort in de grond, dat je niet weet wat uiteindelijk het resultaat wordt. Dus er zit heel veel risico aan. Ja, uiteindelijk hebben wij wel een hele mooie bron weten te realiseren, dus met een goede capaciteit. Maar dan blijft nog altijd wel de vraag, want ja, 2,5 kilometer diepte. Ik ben er nog niet wezen kijken.

00:19:52
Marijke: Mooi om te horen. Tot slot: wat is jullie appel op ondernemers die luisteren en denken: ja,wel mooie verhalen, maar ja, hoe kom ik daar nou?

00:20:00
Marjolijn: Ik zou zeggen: kijk vooral op de website van 'Kas als Energiebron'. Daar staat echt zoveel informatie op, dus daar kan je als teler ook al heel veel kanten mee op. Doe de cursus en ga naar het Licht- en het Energie-event en praat met collega's. Praat met collega-tuinders. Er is echt veel meer mogelijk dan je denkt.

00:20:20
Marijke: Mooi!

00:20:21
Ruud: Ja, daar sluit ik me bij aan. En wees als ondernemer bewust van wat er op je eigen bedrijf gebeurt. Dus meten, weet welke energiestromen er zijn. En als je dat in kaart hebt, dan weet je ook waar je kan beginnen.

00:20:33
Marijke: Als je kijkt naar Nederland als één groot energiegrid, om het zo maar te zeggen, welke rol speelt de tuinbouw daar dan in en hoe ziet de sector zichzelf?

00:20:41
Marjolijn: Ja, dat vind ik zelf heel grappig. Want de tuinbouw speelt daar een hele belangrijke rol in. Die levert inderdaad 10% van de Nederlanders energie. En ze zijn ook heel flexibel. Dus de tuinbouw kan op een gegeven moment, dan kunnen ze dat meer gebruiken of opslaan. En ze kunnen ook op een gegeven moment, als er gebrek aan energie is, kunnen ze leveren aan het net. Dus ze spelen een soort rol in de balans van de energievoorziening in Nederland. En dat datis vaak wel onderbelicht. Dus dat de tuinbouw eigenlijk een energiecentrale op zich is.

00:21:19
Marijke: Leuk om te horen, Ruud!

00:21:21
Ruud: Ja, dat is ook een mooie bezigheid om dat te kunnen doen, wij maken daar heel actief gebruik van. Dus op het moment dat als de stroom duur is, dan kunnen wij stroom produceren die met de warmte die daarbij vrijkomt, weer bufferen om hem op een ander moment te gebruiken. Maar ja, mocht het heel acuut zijn, dan zou het ook kunnen gebeuren dat wij het licht op onze plantjes een heel stuk terug dimmen om Nederland van stroom te voorzien.

00:21:50
Marijke: Ja, eigenlijk in al die geopolitieke ontwikkelingen, geeft dat ook wel een mooi gevoel dat je een beetje aan de knoppen kunt zitten?

00:22:00
Ruud: Ja, ja, absoluut.

00:22:02
Marijke: Voeten in de Aarde is een productie van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, LVV, VN en uitgevoerd door Havas Lems en Microphone Media. Wil je meer weten over duurzame energie en andere ontwikkelingen in de land en tuinbouw? Ga dan naar Groeien naar Morgen WNL.