Podcast

Marijke: Dit is 'Voeten in de aarde', een podcast waar ik, Marijke Roskam, boerderij en land afreis om met agrariërs in gesprek te gaan over innovaties in de landbouw. Innovaties die kunnen zorgen voor een financieel gezond en robuust voedselsysteem in Nederland. Voor deze eerste aflevering ben ik in Noord-Brabant, in het plaatsje Berlicum. Daar bezoek ik melkveebedrijf Ondersteijn om te praten over de maatregelen die in de veehouderij worden doorgevoerd om de emissie van methaan en ammoniak te reduceren. Klaas Jan van Calker, de eigenaar van Ondersteijn, is al een tijd bezig met het terugdringen van zijn uitstoot.
00:00:38 Klaas Jan: Je bent ondernemer, dus je wilt gewoon nieuwe dingen gaan doen. Je wilt vooruit. Je ziet dat de maatschappij meer eist van onze sector.
00:00:43 Marijke: Hij is als onderzoeksbedrijf aangesloten bij Netwerk Praktijkbedrijven, een programma van het ministerie dat agrariërs ondersteunt bij het reduceren van hun uitstoot. En met succes: ammoniakemissies zijn al met zo'n 20% gedaald ten opzichte van 2020. Chris van Naarden werkt bij het ministerie en is één van de initiatiefnemers van dit programma. Ik nodig hem ook uit in Berlicum om meer te horen over het netwerk en de oplossingen.
00:01:05 Chris: Ik rij regelmatig ook door de polder en dan zie ik de stallen compleet open en dan denk ik: ja ik kan nu wel mooi die koeien zien, maar er gaat wel heel veel wind door die stal. Kunnen we daar niet iets slims op bedenken?
00:01:15 Marijke: Straks schuif ik aan tafel met Chris en Klaas Jan, maar eerst wil ik wel eens met mijn eigen ogen zien waar we het nou eigenlijk over hebben. Klaas Jan ontvangt mij in zijn koeienstal om mij één van zijn reductie oplossingen te laten zien. De CO2 gestuurde Winddoeken. Winddoeken zijn al in veel stallen te vinden, maar dat deze automatisch door CO2 gestuurd worden, maakt ze wel heel bijzonder. Met uitzicht op zijn doeken, of gordijnen zoals Klaas Jan ze noemt, vertelt hij mij trots hoe ze werken.
00:01:42 Klaas Jan: Het zijn CO2 gestuurde doeken, dus de CO2 concentratie in de stal wordt gemeten zodat we eigenlijk een gezonde luchtkwaliteit hebben. En omdat we weten dat als we te veel ventilatie hebben, dat we dan meer en ammoniakemissie hebben, proberen we dat eigenlijk te optimaliseren. Dus de doeken gaan eigenlijk meer dicht als de luchtkwaliteit nog steeds goed is, de CO2 concentratie goed is en dat resulteert dus in minder ammoniakemissie.
00:02:10 Marijke: Je klinkt al bijna als een onderzoeker uit Wageningen, want jullie hebben niet zomaar deze CO2 gestuurde doeken. Hoe lang werken jullie hier al mee en hoe kom je erbij?
00:02:20 Klaas Jan: Wij meten de ammoniak en methaanemissie in onze stal, ongeveer zes jaar al. We zijn ongeveer drie jaar deelnemer van Netwerk Praktijkbedrijven en stap voor stap proberen wij onze emissies te verminderen. Enerzijds door management maatregelen, maar vervolgens ook door innovaties die eigenlijk simpel op bedrijven toe te passen zijn en die ook door een brede groep toe te passen zijn.
00:02:41 Marijke: En jullie zeggen eigenlijk dit doen we ook vanuit onze eigen missie en en overtuiging: dat wat je kunt doen, dat je dat ook moet doen.
00:02:49 Klaas Jan: Ik denk dat de sector in zijn geheel al heel veel heeft laten zien de afgelopen 20/30 jaar. En ik denk dat we nog veel meer reducties kunnen behalen als we die veehouder of de landbouwer maar centraal stellen en dat ie op zijn eigen bedrijf de maatregelen kan nemen die het beste passen.
00:03:04 Marijke: En die samenwerking met onderzoek is belangrijk, want je wilt natuurlijk ook weten wat is het effect op de koeien zelf als je op deze manier werkt? Kun je daar iets over zeggen?
00:03:13 Klaas Jan: De samenwerking met onderzoekers is belangrijk omdat je het uiteindelijk evidence based wilt hebben. Er moet wel bewijs liggen dat het zo werkt. En in een bedrijfsvoering zijn er natuurlijk heel veel aspecten die meespelen en het kan niet zo zijn dat bepaalde maatregelen ten koste gaan van anderen. Dus je moet zo veel mogelijk die balans zoeken tussen economie, dierenwelzijn en milieu impact.
00:03:35 Marijke: En wat zeggen collega boeren? Want iedereen kent de gewone schermen die open of dicht zijn, maar dit is heel anders.
00:03:42 Klaas Jan: Het is vrij nieuw. We hebben ze eigenlijk pas sinds maart en pas sinds november hebben we ze echt helemaal afgesteld op de CO2 concentratie in de stal. Dus het is nog niet zo dat we al breed de resultaten hebben kunnen communiceren met collega melkveehouders, maar zodra we op deze manier een bijdrage kunnen leveren aan de reductie van emissie van ammoniak, op een simpele manier die op veel bedrijven toe te passen is, dan weet ik zeker dat er veel bedrijven geïnteresseerd zullen zijn.
00:04:08 Marijke: Wat heeft jou zelf verrast of geïnspireerd in het proces hiernaartoe?
00:04:13 Klaas Jan: Het sturen van je doeken of gordijnen op basis van de CO2 concentratie, dat dat zo'n enorme impact op je ammoniakemissie heeft, dat had ik niet gedacht. Van oudsher is altijd toch de aanname van oké, de stal moet zo open mogelijk zijn, want da's gezond voor de koe.
00:04:31 Marijke: Dat is ook wat de consument denkt: Dat is goed.
00:04:34 Klaas Jan: Precies. Maar goed, onze stal heeft natuurlijk heel veel volume, dus zelfs als de gordijnen dicht zijn, is de luchtkwaliteit nog steeds goed. Heb je geen negatieve invloed voor de diergezondheid van de koeien. En toch heeft t een enorme impact op de emissiereductie.
00:04:49 Marijke: Klaas Jan en ik verlaten de stal en nemen plaats in zijn gezellige woonkamer. Daar schuift Chris bij ons aan om verder te praten over alle mogelijkheden van automatisch wind doeken en de toekomst van netwerk productiebedrijven.
00:05:02 Marijke: Wij zitten inmiddels aan de lekkere warme koffie aan de keukentafel. Chris van Naarden is aangeschoven. Fijn dat je er bent. Je bent adviseur Bedrijfsspecifiek meten van stallen en duurzame veehouderij bij het ministerie van LVVN. Het is niet de eerste keer dat jij hier aan de koffie zit.
00:05:18 Chris: Nee, dat klopt. We hebben vaker contact. Ik werk bij de Kennis directie en we proberen natuurlijk met kennis en innovatie eigenlijk de maatschappelijke problemen ook deels op te lossen. Dus ja, we hebben een project hier lopen, dus ik kom hier vaker inderdaad.
00:05:32 Marijke: Ja, en we hadden het net al eventjes over het Netwerk Praktijkbedrijven. Voor de luisteraar misschien even goed om toe te lichten, want d'r zijn tientallen boeren mee aan de slag. Maar wat men daar doet, weet niet iedereen misschien.
00:05:45 Chris: Nou ja, wat we eigenlijk doen, er komen doelstellingen op de landbouw af, op de veehouderij af en die doelstellingen neerzetten, dat gebeurt, want we moeten ook als maatschappij, moeten we steeds schoner produceren met z'n allen. Maar wat we wel proberen als ministerie is dat we dan ook projecten opzetten samen met veehouders om eigenlijk te kijken hoe kan je die maatregelen nou op het bedrijf implementeren en wat kom je dan tegen.
00:06:12 Marijke: In die praktijk.
00:06:13 Chris: In die praktijk, ja.
00:06:14 Marijke: Voor iedereen ontzettend interessant. Waarom dacht jij van nou daar wil ik wel bij zijn, daar wil ik wel meer van weten?
00:06:23 Klaas Jan: Nou, omdat je weet inderdaad van, d'r zijn doelstellingen ten aanzien van reductie van ammoniak, van broeikasgassen. En je weet ook als we met z'n allen stil blijven zitten, dan komt er vanzelf een generieke maatregel die uiteindelijk dan ook eventueel tot reductie kan leiden. Maar als we nou met z'n allen gaan kijken wat er echt mogelijk is, dan kunnen we gewoon laten zien dat dat het kan op een manier die ook bij ieder individueel bedrijf past. Dus daarom wouden we ook meedoen.
00:06:49 Marijke: Ja, want ik vroeg jou net al eventjes in de stal van: goh wat heb je zelf gemerkt en wat heeft je misschien ook wel verrast. Iets dieper daar nog op ingaand, wat zijn de bevindingen?
00:06:59 Klaas Jan: De theorieën van wat er niet ingaat komt er ook niet uit. Dus als we met minder stikstof input gebruiken hebben we minder stikstof output, dus minder verliezen. Nou wij waren al best wel, zaten we strak op, de levensduur van de koeien dus relatief weinig jongvee aanhouden. Nou dat hebben we nog verder geoptimaliseerd en daarnaast hebben we heel erg gekeken van hoe kunnen we het ruw eiwit in het rantsoen verminderen het hele jaar, door dat ook eigenlijk op maandelijkse basis te monitoren? En dan zie je dat je als je daar goeie stappen in neemt dat je echt significante reductie kunt halen zonder dat dat ten koste gaat van de gezondheid van de koeien of van de melkproductie.
00:07:39 Marijke: In die stapeling van al die mooie opties kwamen dus ook die ja, jij noemt ze gordijnen, die CO2 gestuurde doeken. Hoe is dat dan tot stand gekomen?
00:07:48 Klaas Jan: Nou ja, inderdaad. Je gaat eerst naar de management maatregelen kijken. Vervolgens ga je kijken van oké, welke zaken kun je nog meer doen om uiteindelijk nog een grotere reductie te kunnen halen? En toen in gesprek met onderzoekers van Wageningen kwam eigenlijk naar voren dat ja, ventilatie nog wel eens een heel groot effect kon hebben op de emissie. En van oudsher is eigenlijk ons geleerd van ja, die stal moet mooi open zijn, heel veel ventilatie. Maar toen hebben we toch gezegd nou laten we gewoon dat gaan proberen en laten we gaan monitoren, omdat we dat al meten van wat de effecten zijn.
00:08:22 Marijke: Ja en het mooie is, jij zit er druk bij te knikken. Ja dit soort dingen, ja weten we niet allemaal. D'r is ons geleerd inderdaad, die stal moet open.
00:08:31 Chris: Ja, nou, wat er eigenlijk aan de hand is, is dat vroeger hadden we een meettechniek waarbij je eigenlijk 24 uur een meting deed en dan wist je wat de 24 uurs waarde was van de ammoniak. En eigenlijk pas sinds kort zijn er betere meetmethoden voor en een goedkopere meetmethode om 365 dagen per jaar te gaan meten op het bedrijf van Klaas. Jan vindt dat eigenlijk al vanaf 2018 volgens mij helemaal plaats. En die dataset over wat heeft nou invloed op die emissie van die stal? Die wordt natuurlijk met de jaren groter en groter. En waar we nu eigenlijk vanuit het project, of waar Wageningen vanuit het project mee bezig is, is om een meta analyse te doen op wat zijn nou die effecten? En wat daar eigenlijk dus uitkwam is dat die ventilatie een stuk belangrijker was dan dat we eerder dachten. En wat we ook gezien hebben is dat bijvoorbeeld de ventilatie in de winter, als je er beter over nadenkt, is dat misschien logisch, maar in de winter is dat effect het sterkste.
00:09:26 Marijke: Ik kan een grap maken over een koe in de kont kijken, maar dat hoeft niet natuurlijk.
00:09:30 Chris: Nee, nee die staan er genoeg in de stal. Ja, je kan daar altijd een koe in de kont kijken, dat klopt ja. Maar wat Klaas Jan ook al aangaf is ik rij regelmatig ook door de polder en dan zie ik de stallen compleet open en dan denk ik ja ik kan nu wel mooi die koeien zien, maar dat gaat wel heel veel wind door die stal, die gaat dwars over de vloer en door de kelder en die neemt wel al die ammoniak mee naar buiten en kunnen we daar niet iets slims op bedenken? Dat is eigenlijk de gedachtegang volgens mij van alle partijen om dit te gaan doen. En het is echt niet zo dat we stallen dicht willen gaan maken of dat soort zaken, maar eigenlijk die excessen, in ieder geval van wind er doorheen. Die willen we eruit halen. Want ja, je denkt daar... maar dat is een vraag aan Klaas Jan ook, niet aan van oh, het gaat harder waaien dus ik ga meteen mijn windhoek omhoog doen. En als dat allemaal automatisch geregeld is, dan gaan die excessen er automatisch uit denk ik.
00:10:16 Marijke: Herken je dat?
00:10:17 Klaas Jan: Ja precies, want normaal gesproken bij ons, het doek of de gordijnen, Die zijn niet gestuurd. Dus tenzij het heel hard gaat stormen of heel hard gaat regenen, dan gaan ze omhoog. Maar voor de rest blijven ze eigenlijk ja naar beneden ja en totdat het heel hard gaat verliezen. Maar dat betekent wel dat als je t nu gestuurd hebt, dan hoef je daar zelf niet naar te kijken en heb je toch het resultaat van de emissiereductie. En tegelijkertijd blijft het stal klimaat gewoon gezond.
00:10:42 Marijke: Ja, kun je ze vertellen, want die doeken, die gordijnen worden dan ingehangen. Hoe heb jij de eerste dagen daar naar zitten kijken? Want het is ook wel bijzonder om te zien dat dat dus zo CO2 gestuurd wordt.
00:10:54 Klaas Jan: Ja nou de eerste dagen is het echt eventjes wennen en ook de instellingen moesten we kritisch naar kijken want het begin was het bij wijze van spreken bijna een flipperkast. Dan gingen we omhoog naar beneden en omhoog naar beneden dus de instellingen bepalen wel... en het liefst heb je dat toch een beetje dat het rustig gebeurt. Nou dat is helemaal aangepast en nu zie je gewoon, zeker In de winterdag zit ie vrij veel dicht, ook omdat we een grote stal hebben dus veel volume. Dus eigenlijk is de CO2 concentratie prima, dus dan hoef je niet zo gek veel te ventileren.
00:11:25 Marijke: Als jij maar zeker weet dat dat klimaat goed is binnen.
00:11:28 Klaas Jan: Precies.
00:11:29 Marijke: Als we kijken naar de tijdlijn van deze innovatie en welke impact het heeft, vanaf maart, zeg je, hangen de doeken er. Wat gaat er verder gebeuren?
00:11:39 Klaas Jan: De insteek is dat ze vooral in de wintermaanden willen gaan sturen, omdat je dan eigenlijk vaak te veel ventilatie hebt en daardoor te veel emissie en dat
de lucht concentratie in de stal gewoon goed is. Dus dan zul je zien dat de doeken wat meer dichtgaan en dan zul je ook de grote effecten hebben op de reductie.
00:11:58 Marijke: En het moment waarop we opnemen is in de winter dus spannende tijden volgens mij.
00:12:04 Klaas Jan: Ja, spannende tijden en wat we nu zien, want nu loopt ie ongeveer denk ik vijf zes weken, loopt ie op basis van de CO2 concentratie en de eerste resultaten zijn veelbelovend. Een veel lagere emissie en dat is ook veel meer dan wij in eerste instantie gedacht hadden.
00:12:21 Marijke: Mooi om te horen en ook mooi om te lezen dat bij heel veel boeren wordt er gemeten als het gaat over dat hele netwerk en dat ook werkelijk de emissies naar beneden gaan hè?
00:12:32 Chris: Ja dat klopt, er zijn 110 deelnemers van het netwerk en een heel deel wordt eigenlijk berekend met de kringloopwijzer, hoeveel de emissies daar naar beneden gaan. Nou, die prestaties zien er echt best wel goed uit, in 2023 ten opzichte van 2020 was ongeveer de reductie van ammoniak 20%. Voor methaan gaat het minder goed, dat blijft eigenlijk stabiel, maar daar hebben we ook veel minder maatregelen nog voor. En die vijftien bedrijven waar we echt meten, ja, daar checken we eigenlijk echt wat alle effecten zijn van diverse maatregelen op de metingen zelf.
00:13:11 Marijke: En kun je dus aan de knoppen draaien. Zoals jij zegt, dan hoeft het niet generiek, maar kun je maatwerk hebben.
00:13:17 Klaas Jan: Precies, een combinatie van zaken, dus jongvee bezetting, ruw eiwit in je rantsoen in combinatie met bijvoorbeeld melk er in, en nou ja, bijvoorbeeld een klimaat gestuurd of een CO2 gestuurde gordijn. Ja dan kun je echt die 30% gaan halen.
00:13:31 Marijke: Nou kan ik geen gedachten lezen van mensen die luisteren, maar die zullen ongetwijfeld denken ja en wat kost dat dan en wat voor investering? En voor wie is dit interessant? Kun je daar iets over vertellen?
00:13:42 Klaas Jan: Nou, de investeringen die zal ongeveer zijn € 8.000 tot € 10.000 is mijn inschatting. En zeker als dat meer gangbaar wordt, dan kan dat misschien nog wel goedkoper zijn. Omdat wij echt in een pilot zitten zijn dat nog geen investeringen vanuit onszelf, omdat we ook gewoon nog moeten leren van hoe werkt zo'n systeem en kun je een systeem echt gebruiken als reductie maatregel? Maar zodra die bewijslast er is, ja dan is het denk ik een maatregel die wat dat betreft rendabel kan zijn om de emissies te reduceren.
00:14:15 Chris: Ja, dat klopt. Nou ja, wat we gaan doen is dat we dus uit willen breiden ook
naar nog drie andere bedrijven. Omdat als je deze data analyse wil doen op één bedrijf, dat is natuurlijk heel weinig, dus waarschijnlijk gaan we het op nog drie andere bedrijven van het netwerk ook uitbreiden om eigenlijk die effecten van die winddoeken beter in kaart te kunnen brengen. En dan hopen we dat dus eigenlijk de ja, dat heet in ambtelijke termen soms een beetje de gereedschapskist van melkveehouders te kunnen toevoegen hoe ze emissies kunnen reduceren op hun melkveebedrijf.
00:14:52 Marijke: En we horen natuurlijk veel meer ondernemers die zeggen, dat is ook jullie missie, We willen gewoon impact hebben. We willen dat doen wat we kunnen. Wat betekent dit ook voor het ondernemerschap en het verwaarden hiervan?
00:15:04 Klaas Jan: Kijk voor het ondernemerschap voor ons, is het het prettigste dat je in de richting waar je op probeert te sturen. Dus minder emissies. Dat er eigenlijk een soort van, nou ik zou bijna zeggen uniforme taal is en dat je vanuit verschillende aspecten op één of andere manier daar baat bij hebt. Kijk minder stikstof de koe in, ja, dat is voor onszelf voordelig, want dan heb je in principe minder kosten. Heb je andere maatregelen die bijvoorbeeld wel bepaalde kosten met zich meebrengen, dan zou het mooi zijn dat je vanuit verschillende kanten, bijvoorbeeld vanuit je afnemer, vanuit de corporatie of vanuit de bank of vanuit het waterschap of vanuit regionale of nationale, Europese overheden dat je op die manier beloond wordt.
00:15:45 Marijke: Ja, en hoe kan het ministerie daar ook bij helpen, Chris?
00:15:48 Chris: Nou ja, we hebben verschillende trajecten lopen, talloze regelingen om boeren te investeren om te verduurzamen. En het het GLB wordt ook steeds meer gestuurd op basis van duurzaamheids prestaties. Dat is natuurlijk de financiële middelen die uit Brussel komen. Dus je ziet eigenlijk steeds meer dat de tendens daarheen gaat dat je betaald krijgt op die duurzaamheids prestaties.
00:16:12 Marijke: Ja, hoe zie jij dat? Wordt die waarde voldoende verzilverd, ook door alle stakeholders?
00:16:17 Klaas Jan: Nou ik denk dat dat de de goede kant op gaat. Laat ik het zo zeggen. Je ziet bijvoorbeeld vanuit de markt wordt er nog vooral gestuurd op basis van klimaat van de afnemers van de grote bedrijven is dat eigenlijk waar ze echt op proberen te sturen, op basis waarvan ze een beloning willen uitbetalen. Kijk je naar meer lokale milieueffecten zoals ammoniak, Ja, dan zie je vaak dat dat moet meer vanuit de lokale overheden komen en bijvoorbeeld vanuit banken. Maar goed, als je dat allemaal bij elkaar pakt dan zie je dat het gewoon wel stapje bij beetje de goeie kant op gaat.
00:16:49 Marijke: Ja, wat hebben jullie verder nog nodig om die stappen niet alleen zelf te maken als toch wel koploper, want jullie zijn al jarenlang bezig om allemaal goede maatregelen te nemen, maar ook voor de hele sector. Wat is er nodig?
00:17:02 Klaas Jan: In eerste instantie heb je natuurlijk meer kennis nodig. Nou, dat doe je eigenlijk ook op in programma's zoals Netwerk Praktijkbedrijven. En zodra je dat hebt dan is het goed om na te denken hoe kun je dat uiteindelijk gaan borgen zodat je dat in feite ook hard kan maken zodat dat ook eventueel voor een afnemer dat ie daarvoor wil betalen, dat dat op die manier gaat of dat het ook juridisch stand kan gaan houden.
00:17:22 Marijke: Ja, precies. Hoe kijk jij daarnaar als je hoort van goh, we zitten, we zijn al op de goede weg. Het zou mooi zijn om vooral ook dat lokaal of misschien regionaal nog meer te kunnen verwaarden.
00:17:33 Chris: Nou ja, wat Klaas Jan natuurlijk aangeeft is dat de de grote melk afnemers. Nemers. Die kijken heel erg van wat vindt de internationale consument belangrijk? En wat je dan ziet is dat het voornamelijk over methaan gaat. Want ammoniak is een vraagstuk wat in Vlaanderen en in Nederland tot de verbeelding spreekt. Maar als je niet hier de grens over rijdt, maar je rijdt de grens over naar Duitsland, heeft de consument daar veel minder mee. En hoe verder je eigenlijk van Nederland af gaat, hoe groter dat wordt. Dus je ziet dat wij als ministerie of als provincies heel erg sturen op die ammoniakemissie, terwijl de grote melk afnemers, melk gebruikers die sturen heel erg op die methaan.
00:18:15 Marijke: Ja dus wat is er nodig?
00:18:16 Klaas Jan: Nou, ik denk dat vooral vooral nodig is dat je uiteindelijk, dat een manier van monitoren, bijvoorbeeld met de KringloopWijzer, dat die eigenlijk vanuit verschillende partijen rondom die melkveehouder, dat die op die manier ook geaccepteerd worden en dat dat ook geborgd is. En dan kan het best zijn inderdaad dat je afnemer die richt zich meer op klimaat, maar bij overheden meer op ammoniak, maar dat je wel uiteindelijk dezelfde systematiek hebt en dat je dat ook dan met de reductie die je behaalt, inclusief bijvoorbeeld klimaatgestuurde gordijnen, dat die ook gewoon op die manier erkend wordt.
00:18:46 Marijke: Dezelfde taal, dezelfde indicatoren, dezelfde waardering.
00:18:49 Klaas Jan: Precies.
00:18:49 Marijke: Mooi. En het mooie is het is een podcast, dus niet iedereen ziet jou gezichtsuitdrukking Chris, maar het is mooi dat als het gaat over meten en weten dat jij enorm aangaat. Hoe is het voor jou om vanuit het ministerie op deze manier betrokken te zijn?
00:19:03 Chris: Boeren willen graag naar doelsturing. Dat hebben wij als ministerie ook helemaal omarmd. En we willen eigenlijk steeds meer kijken of we dus ook vergunningen kunnen afgeven waar een emissieplafond in staat. Normaal staat echt
de techniek voorgeschreven in de vergunning, maar dat een hoeveelheid kilo's in de vergunning staat.
00:19:19 Marijke: Dus het wat en niet het hoe toch?
00:19:21 Chris: Ja dat is inderdaad het wat, maar niet het hoe. Wat veel agrariërs of beleidsmakers hebben voorbij zien komen is dat de provincie Gelderland samen met twee gemeenten uit de Achterhoek ook de eerste vergunningen voor varkenshouders hebben afgegeven op basis van continu meten doel sturing. Met die provincie zijn we nu ook aan het kijken hoe we dat voor een melkveehouder kunnen doen. En op het moment dat je echt dat plafond hebt, ja, dan moet je natuurlijk echt als melkveehouder heel goed kunnen sturen op je emissies. En vroeger werd er gewoon... het systeem wat er nu is werd het eigenlijk vergund op een gemiddelde waarde. En ja, dan maakt eigenlijk die sturing hoe je dat precies doet niet echt uit, want je moest je houden aan je leaflet en dat je die vloer schoon moest houden, maar er stond eigenlijk niks over ventilatie of andere zaken. En op het moment dat je dus echt overgaat naar sturing, ja, dan heb je wel sturingsmogelijkheden nodig om onder dat plafond te kunnen blijven. Dus je moet eigenlijk best wel redelijk weten als veehouder. Hoe kan ik nou die emissies beïnvloeden? Nou, daar is dit project, maar ook die CO2 gestuurde winddoeken heel belangrijk is. Want als we veel beter begrijpen hoe die ventilatie nou effect heeft op de emissie, kan je dat als melkveehouder ook vervolgens weer, als je over dat plafond dreigt te gaan, er mee aan de gang om het weer onder dat plafond te krijgen. Dus ja, dat steeds beter begrijpen hoe die emissies werken in die stal is gewoon voor de toekomst van de melkveehouderij en de toekomst voor de beleidsvorming ontzettend belangrijk.
00:20:51 Marijke: Vertel eens, want volgens mij wil je wel reageren?
00:20:53 Klaas Jan: Nou ja, ik denk dat inderdaad doel sturing is waar we naartoe willen en de andere kant is dat het natuurlijk nooit vrijblijvend is. Dat betekent wel dat er dan echt ook verbeteringen plaats moeten vinden. En ik denk dat juist in het Netwerk Praktijkbedrijven programma dat we daar echt aan werken en hopelijk echt tot in ieder geval oplossingen komen die breder opgeschaald kunnen worden zodat de hele sector daar ook weer vooruit kan.
00:21:17 Marijke: Ja wat houdt de collega's soms nog tegen en wat zou jouw boodschap aan hen zijn die nu luisteren?
00:21:24 Klaas Jan: Ik denk wat sommigen misschien nog tegenhoudt is dat ze toch denken van: ja, ik kan wel iets gaan doen, maar ik word daar niet op beloond, ik krijg geen grotere vergunning, dan zit er geen impact voor mij.
00:21:35 Marijke: Of ik moet nog flink investeren?
00:21:38 Klaas Jan: Of ik moet nog flink investeren, Ja. Mijn advies zou zijn kijk gewoon naar
je eigen bedrijfsvoering, kijk naar je bedrijfsmanagement, want daar is eigenlijk vaak een win win situatie te behalen. Want als jij met minder jongvee, hetzelfde aantal melkkoeien kunt hebben, als jij je ruw eiwit energie rantsoen kunt verlagen zonder dat in de kosten gaat van de gezondheid en je melkproductie en dat is gewoon mogelijk, ja, dan is dat eigenlijk een win win, want je hebt en minder emissies en minder kosten.
00:22:04 Marijke: Ja, wat betekent het bezig zijn met innovatie voor jou?
00:22:07 Klaas Jan: Bezig zijn met innovatie betekent voor mij, dat houdt het natuurlijk leuk.
00:22:10 Marijke: De oogjes gaan glimmen dat is mooi om te zien.
00:22:12 Klaas Jan: Ja je bent ondernemer, dus je wilt gewoon nieuwe dingen gaan doen. Je wilt vooruit, je ziet dat de maatschappij verandert en je ziet dat de maatschappij meer eist van onze sector. Dus als je daar mee aan de slag kunt en op een praktische manier zin en dingen kunt gaan doen, dan is dat altijd leuk.
00:22:25 Marijke: Mooi en die doelstellingen, zijn die haalbaar als het gaat om uitstoot?
00:22:29 Klaas Jan: Ik denk voor ammoniak dat we een heel eind gaan komen in de combinatie van innovaties en management maatregelen. Ten aanzien van methaan, bij ons bedrijf, daar zie je wel vooruitgang, maar dat is nog beperkt. Dus daar moeten we heel kritisch gaan kijken van oké, welke stappen kunnen we daar nog gaan nemen?
00:22:50 Marijke: Maar hoe is het voor jou... want je werkt bij het ministerie, maar hoe is het voor jou om aan de keukentafel te zitten of nog beter in de stal te lopen en de impact te zien van wat jullie met elkaar doen?
00:23:00 Chris: Eigenlijk wel heel vertrouwd. Ik denk dat ik zeker elke twee weken, maar bijna wel elke week bij een veehouder op bezoek kom om te kijken naar een project van ons.
00:23:11 Marijke: Wat zou je willen zeggen tegen ondernemers die nu luisteren en denken ja, ik vind het wel interessant, ik heb wat koudwatervrees of hoe gaan we dat doen? Wat zou je willen zeggen?
00:23:20 Chris: Nou, ik denk dat het altijd gewoon goed is om dingen uit te proberen. Zeker natuurlijk met met betrekking tot maatschappelijke opgaven. Dus ik zou willen zeggen van probeer het gewoon. En dat is eigenlijk de boodschap.
00:23:35 Marijke: Ja, en voor wie is het geschikt? Want er zijn natuurlijk verschillende typen bedrijven of veehouders.
00:23:41 Klaas Jan: En hangt natuurlijk een beetje af van de stal, maar zeg maar de meeste nieuwe stallen. Dit zijn vrij open stallen, die hebben vaak gordijnen die vaak ook al klimaat gestuurd zijn, maar vaak meer op temperatuur en wind. Voor die stallen is het geschikt, want daar kun je eigenlijk vrij makkelijk met een besturingskast kun je laten sturen op de CO2 concentratie.
00:24:02 Marijke: Ja, en jij hebt koeien?
00:24:04 Klaas Jan: Ja, in principe is het systeem geschikt voor alle bedrijfssystemen met open stallen, dus dat zal ook in principe voor de geitenhouderij ook toepasbaar zijn.
00:24:12 Marijke: Mooi, van een open stal naar een open blik, want mensen denken misschien ach wat een gedoe en geregel, waar zou jij de mensen naartoe willen verwijzen die al nieuwsgierig worden?
00:24:21 Chris: Nou, ik denk dat het op twee plekken kan. Het ene is de website van Groeien naar morgen en het andere is op de website van Netwerk Praktijkbedrijven waar we ook alle informatie delen over het project.
00:24:31 Marijke: Ja en ik heb er heel lang door kunnen grasduinen. Maar vooral ook hele mooie verhalen uit de praktijk van ondernemers die net als jij zeggen kijk het lukt gewoon.
00:24:42 Klaas Jan: We hebben een melkveebedrijf niet voor één generatie, maar ook voor de volgende generatie. Dus je wilt ook zorgen dat die volgende generatie weer verder kan met het bedrijf en dat dat past binnen de maatschappelijke behoefte en grenzen.
00:24:58 Marijke: Voeten in de Aarde is een productie van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur en uitgevoerd door Havas Lemz en Microphone Media. Wil je meer weten over de automatische winddoeken of andere innovaties in de landbouw? Ga dan naar groeiennaarmorgen.nl.

00:00:02 Marijke: Dit is 'Voeten in de Aarde', Een podcast waar ik, Marijke Roskam, boerderij en land afreis om met agrariërs in gesprek te gaan over innovaties in de landbouw. Innovaties die kunnen zorgen voor een financieel gezond en robuust voedselsysteem in Nederland. Deze aflevering ben ik op bezoek bij Melkveebedrijf Waaiseweelde, een gangbare veehouderij in De Meern, in de provincie Utrecht. Ik ontmoet eigenaar Marije Klever om te praten over agrarisch natuurbeheer in de landbouw.
00:00:31 Marije: En het is denk ik voor de landbouw heel mooi als we naast dat we zorgen voor goed voedsel, ook kunnen zeggen: hé, de boeren zorgen voor een mooie, sterke en gezonde leefomgeving.
00:00:40 Marijke: Naast dat Marije op haar eigen bedrijf heeft gezorgd voor een fijnere leefomgeving voor weidevogels, is ze ook druk bezig om andere agrariërs te ondersteunen. Ze is in 2023 voorzitter geworden van Boer en Natuur, de landelijke organisatie die de Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer regeling uitvoert. Die regeling is onder andere door Aard Mulders bedacht. Hij werkt als beleidscoördinator bij het Ministerie en met feedback van mensen zoals Marije probeert hij de regeling verder te ontwikkelen. Ook Aard nodig ik uit in De Meern.
00:01:05 Aard: Het is een regeling met collectieve groepen van boeren die samenwerken om in hun gebied iets te doen voor natuur, met name soorten, met name weide- en akkervogels.
00:01:14 Marijke: Straks vertellen Aard en Marije meer over de regeling. Maar eerst neemt Marije me nog even mee op haar land. Ik ben namelijk wel benieuwd naar haar plasdras, de natuurinclusieve maatregel die Marije heeft doorgevoerd. We kijken naar jouw plasdras. Kan jij vertellen wat daar richting het voorjaar en de zomer gebeurt?
00:01:30 Marije: Ja, dan bouw ik eigenlijk een soort dijkje en daarna pomp ik water het land op. Normaal als boer denk je dat wil ik niet, maar dat doe ik dan dus juist wel en dan ontstaat er een klein klein meertje zou je kunnen zeggen en daar komen dan de vogels op af. En als je dan hier staat dan zie je gewoon allerlei vogels, waaronder ook de kievit waar ik het vooral voor doe. Maar je ziet ook een gans, een eend. Bepaalde dieren die bij de sloot leven, dus dat is wel heel leuk.
00:01:56 Marijke: En voordat je zo'n stap zet, dat kost wel even tijd. Hoe heb je dit kunnen realiseren?
00:02:02 Marije: Ik ben in overleg gegaan met het collectief hier uit de buurt van: nou ik heb een perceel, daar zitten best wat weidevogels. Kunnen we ze nog meer
ondersteunen? En toen kwam dit idee, omdat dit de vogels ondersteunde. Toen heb ik wel even nagedacht, want je mist wel een stukje opbrengst. Maar tegelijkertijd, nou ja, ik dacht ik ga het maar gewoon proberen, want je krijgt ook een stukje vergoeding. Ja, ik heb daaromheen ook kruiden, dat zie je ook wel een beetje als je de weilanden met elkaar vergelijkt. Nou, dat geeft ook weer een stukje extra biodiversiteit.
00:02:28 Marijke: En kruidenrijk is niet alleen voor de vogels goed, maar ik kan me ook voorstellen dat het voor je bedrijf ook goed is.
00:02:34 Marije: Ja, het was voor mij ook een experiment van: nou zijn de koeien er gek op of geven ze er ook überhaupt melk van? Nou ja, dat lijkt ook wel aardig uit te pakken, dus dan ga je ook eerder nog weer een ander perceel daar ook mee inzaaien. En ik zou het zelf ook heel jammer vinden als de weidevogels verdwijnen, dus ik vind het ook leuk om daaraan bij te dragen.
00:02:51 Marijke: Want vertel eens, dan loop je hier door de stal en dan kijk je naar buiten en zie je dan werkelijk meer vogels? En wat doet dat met je?
00:02:57 Marije: Ja, dat had ik zelf ook niet zo direct verwacht. Ik denk, nou we leggen dat neer en dan moet je dat maar een paar jaar aanzien en dan wordt het misschien een keer een beetje beter. Maar eigenlijk meteen het eerste jaar zag ik al veel meer vogels, dus dat is wel hartstikke leuk.
00:03:09 Marijke: Mooi om te zien, want in een podcast zie je iemands pretogen niet, maar je je staat er bij te glimlachen. Jij noemde al dat collectief en ook van goh, daar is een regeling voor. Kun je daar iets meer over vertellen?
00:03:20 Marije: Uhm, ja dus door heel Nederland heen zijn er collectieven van boeren die de Agrarisch Natuur en Landschapsbeheer regeling uitvoeren met elkaar en die hebben ook mensen in dienst die dan boeren adviseren over wat past bij jouw bedrijf. Dus met die collectieven kijk je eigenlijk wat waar het beste kan en ook het meeste oplevert, ecologisch. En je kijkt samen met die boer wat bij jouw bedrijf past, zodat het ook in de bedrijfsvoering goed aansluit.
00:03:45 Marijke: En deze podcast gaat over innovatie en dit is eigenlijk het heruitvinden van hoe je als boer met dat landschap werkt.
00:03:53 Marije: Ja, ik denk wat het innovatieve wel is, is de manier van werken met zo'n collectief. Want dat collectief praat niet alleen met mij, maar ook met mijn buren. En eigenlijk maken zij gezamenlijk met de boeren hier in de buurt een goed landschap met schoon water wat goed is voor weidevogels en wat past bij de bedrijven hier. Dus dat leggen van die puzzel en dat collectief met elkaar doen, dat is denk ik het innovatieve.
00:04:15 Marijke: En nog even over die kievit. Want dat is een soort liefde hè?
00:04:19 Marije: Ja, dat is toch een beetje de vogel die bij de melkveehouderij en bij het boeren gebeuren hoort, dus het zou heel gek zijn als die er niet meer is.
00:04:27 Marijke: Het is nu nog koud en fris, maar zodra die kievit dan weer door jou in het land te zien is dan dan gaat je hart wel open denk ik?
00:04:33 Marije: Ja zeker en dat is ook bij de rest van de mensen die mij helpen op de boerderij en dat is ook leuk.
00:04:41 Marijke: Marije en ik lopen nog even de stal in, waar ze mij de twee kalfjes laat zien die die nacht nog geboren zijn. Vervolgens ruilen we de stal in voor haar huis waar we plaats nemen aan de keukentafel met mooi uitzicht op de omliggende weilanden. Daar schuift ook Aard bij ons aan zodat we verder kunnen praten over de ANLB regeling. Aard, welkom. Wij hebben net gekeken naar het gebied waar plas dras is en waar de kievit gelukkig weer terug komt met heel veel andere vogels. Ik zie jou al glimlachen, want dat is het effect of de impact van zo'n regeling. Kun je iets meer vertellen over wat de regeling behelst?
00:05:19 Aard: Het is een regeling met collectieve groepen van boeren die samenwerken om in hun gebied iets te doen voor natuur, met name soorten, met name weide- en akkervogels. Maar dat kan ook zijn voor water of voor klimaat. En het gaat eigenlijk over de samenwerking die boeren daarin hebben. En dan moet je eigenlijk, omdat vaak die gebieden te klein zijn voor één boer of te groot. Dan moet je dus gewoon meerdere boeren hebben die samenwerken. En door die samenwerking krijg je ook vaak veel betere gebieden. En dat zie je ook. In 2016 is de regeling begonnen en je ziet gewoon een kentering in dat de kwaliteit van deze gebieden best behoorlijk is toegenomen.
00:05:56 Marijke: Wat voor verhalen hoor je terug? Want wij hoorden net al Marije vertellen over, ja eigenlijk tot jouw grote verbazing hoeveel vogels je al zag. Wat hoor je verder terug?
00:06:05 Aard: Wat er eigenlijk gebeurd is, de mensen die meedoen voor 2016, was dit maar een mediocre bezigheid voor boeren en na 2016, toen ze ook veel meer zelf het initiatief hebben gekregen om zelf in het gebied dingen te ontwikkelen, zijn boeren het belangrijker gaan vinden en is het ook veel meer een gesprek rond de keukentafel geworden, waar boeren echt daadwerkelijk met interesse voor die vogels dingen willen gaan doen. En uiteindelijk gaat het natuurlijk om de intrinsieke motivatie. Dus met die omslag, denk ik dat we al heel veel bereikt hebben. En wat we nu natuurlijk willen is nog veel meer vergroten.
00:06:48 Marijke: En als we dan kijken naar hoe het in de praktijk werkt, want er zitten ook
financiële voordelen bij. Er zitten ook voordelen bij voor de natuur. Hoe werkt dat systeem?
00:06:59 Aard: Nou ja, in basis: wij als overheid sluiten een contract af met een collectief en het collectief verzamelt de boeren om zich heen om dat uit te gaan voeren en maakt dan daar een leefgebied, een habitat van. Het is een onderdeel van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, dat is vrij star beleid, maar door die collectieven ertussen te plaatsen zit er veel meer flexibiliteit in. En daarnaast heb je continuïteit. Maar het belangrijkste voor een goedwerkend collectief is vaak toch wel de gebiedscoördinator. Degene die echt bij de boer aan tafel gaat zitten en die de boer belt wanneer die iets nodig heeft of denkt van er is iets aan de hand wat niet klopt, dus die nabijheid is ook heel belangrijk.
00:07:40 Marijke: Ja, en dat is de systeeminnovatie dat er veel meer in vertrouwen gebeurt. Ik kijk ook even vragen naar Marije. Herken je dat?
00:07:47 Marije: Ja, ik denk dat het inderdaad klopt. Dat het heel fijn is dat er gewoon iemand bij jou aan de keukentafel komt om met jou te overleggen van hoe zit jouw bedrijf in elkaar? Welke opgaves zijn er bij jou in de omgeving? Of dat nou is met weide- of akkervogels of misschien wel juist water of klimaat. En hoe kan je daar dan met de instrumenten, met name dus het ANLB daaraan bijdragen? En dan wordt het toch iets minder abstract dan dat er ergens een regeling is op een website en waarbij je weet dat je door allerlei formulieren en ingewikkelde termen moet, kan je er gewoon met iemand over sparren en die gaat je ook helpen om het uiteindelijk uitgevoerd te krijgen.
00:08:25 Marijke: En er zullen ook ondernemers denken ja, hoe werkt dat dan precies? Misschien wel eens een regeling of iets van subsidie aangevraagd, maar hoe werkt dit dan in de praktijk?
00:08:35 Marije: Je hebt eigenlijk per regeling, of ja per maatregel moet ik zeggen, een bedrag. Dus voor plasdras staat een bepaald bedrag voor het toepassen van voorweide staat een bepaald bedrag. Als je een aantal maatregelen bij elkaar combineert, krijg je vaak nog een soort toeslag omdat dan maak je echt een mozaïekje op je eigen bedrijf. Dus zo kan je eigenlijk best wel duidelijk voor jezelf ook afwegen van: hé, past dit voor mij, kan dit voor mij uit? En natuurlijk zouden wij als boeren graag zien dat de vergoedingen nog iets hoger zouden zijn, omdat het dan nog meer concurrerend is met de landbouw en met het voedselproductie gedeelte.
00:09:12 Marijke: Want dat is nu nog niet het geval?
00:09:13 Marije: Nee, het is meer een soort onkostenvergoeding, dus dan moet je echt wel kijken van: hé past dit net bij mijn bedrijf op een manier omdat dat een stukje grond is die ik toch niet zo heel efficiënt gebruik? En dan kan het misschien voor jou wel uit.
En het zou natuurlijk mooi zijn als het een volwaardige tak wordt en echt een verdienmodel.
00:09:30 Marijke: Ja, echt een verwaarding.
00:09:31 Marije: Ja, ja, precies.
00:09:32 Marijke: Mooi. En dan nog even, mensen investeren ergens in of die die gaan aan de slag. Is het zo dat je dan over zoveel tijd komt dat dan ergens op een rekening? Of ik stel maar gewoon een hele Nederlandse vraag: wat schuift het en wat doet het?
00:09:47 Marije: Ja dus dan van tevoren spreek je af, deze maatregelen ga ik doen. Er wordt ook gekeken of je die echt gedaan hebt. En dan als dan het jaar voorbij is, dan pas krijg je uitbetaald. Dus dat duurt wel eventjes.
00:09:59 Aard: Ja, ja, eigenlijk 1,5 jaar, van dat je besluit om het te gaan doen totdat je je geld krijgt. Ja dus dat is best een lange tijd. En we zijn inderdaad bezig met het kijken hoe de vergoedingen verhoogd kunnen worden zodat ze meer concurrerend worden en ook een serieus alternatief worden voor een hoog productief bedrijf. Vergoedingen zijn wel gestegen sinds 2023 met bijna 30%. En dat heeft te maken met het nieuw Gemeenschappelijk Landbouwbeleid. Maar hier wordt gewoon aan gewerkt en zeker als je met langjarige contracten wilt gaan werken, wat de bedoeling is, is het natuurlijk ook van belang dat vergoedingen met de tijd ook stijgen. Anders is t niet loonzaam om een langjarig contract aan te gaan.
00:10:43 Marijke: Nee, een bepaalde indexatie. En over het ontwerp van zo'n regeling, want wij spraken even en ik zei: kom je vaker op boerenerven? Ja zeker, zei jij, want vooral bij dat ontwerp, je bent beleidsadviseur, maar dat betekent niet dat je enkel en alleen in Den Haag zit?
00:11:00 Aard: Nee, zeker niet in de ontwerpfase. En deze regeling is ontworpen echt samen met boeren, met mensen van agrarisch natuurverenigingen, dat was nog voor de tijd van de collectieven, maar ook mensen van natuurorganisaties en dan ook mensen van de overheid. Maar gewoon samen gaan zitten om te kijken van hoe kunnen we nou een goede regeling maken.
00:11:23 Marijke: En dat samen viel mij op trouwens, want jullie troffen elkaar, niks een afgepaste hand, maar een welgemeende knuffel. Dat vond ik wel opvallend. Ik dacht: er komt een beleidsadviseur op een erf... en ik zie jou lachen, Marije. Snap je wat ik bedoel? Daar zit ook iets heel gezamenlijks in.
00:11:40 Marije: Nou dat is zeker waar. Ik ben ook een jaar voorzitter van BoerenNatuur, dus de vereniging die samen met de collectieven dit zeg maar uitvoert. En ik vind het iets heel moois in de landbouw is natuurlijk heel veel aan de hand. Best wel veel
moeilijke dossiers waar je niet in verder komt. En dit is juist een dossier of een onderwerp waar je zowel vanuit Den Haag als op het boerenerf stappen wil zetten en waar je dus ook elkaar vindt om iets moois neer te zetten.
00:12:06 Marijke: En dat lag in die knuffel besloten?
00:12:08 Marije: Ja wij zijn iets aan het bouwen met elkaar en nou dat is gewoon heel leuk. En dat zit ook in hoe je met elkaar omgaat.
00:12:15 Marijke: Wat gebeurt er bij dat collectief? Want dat is even goed om te benoemen, bij BoerenNatuur, daar ben je voorzitter van. Wat gebeurt daar aan innovatie met elkaar?
00:12:26 Marije: Ja dus BoerenNatuur is de koepel van de collectieven en de collectieven hebben eigenlijk dat systeem dat je in een gebied gaat kijken om een zo goed mogelijk leefgebied te maken voor een bepaalde soort. En ik denk dat het innovatieve is dat we bijvoorbeeld ook een eigen ICT systeem hebben om dat allemaal goed in te tekenen. Dat we eigen manieren hebben om het te schouwen en te controleren.
00:12:49 Marijke: Eigen, eigen, eigen, hoor ik terug.
00:12:52 Marije: Ja het is wel echt...
00:12:52 Marijke: Van jullie zelf?
00:12:54 Marije: Ja precies en daarmee zitten we ook als boeren zelf aan het stuur.
00:12:57 Marijke: Ja het is niet meer wat je overkomt of wat je nog wel eens terug hoort van ja, allerlei regels die maar over je heen gestort worden. Het heeft een heel ander karakter.
00:13:06 Marije: Nee het is ook vrijwillig. Bij sommige boeren of boerenbedrijven past het niet: nou, die doen niet mee, dat is ook prima. Maar juist bij de bedrijven waar het past, wordt maximaal gezocht van hey, hoe kan je hier aan meedoen?
00:13:15 Marijke: Ja, het is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Heb ik het goed genoteerd?
00:13:19 Marije: Ja, als je natuurlijk zegt: ik ga dit doen, dan wordt er ook verwacht dat je het gaat doen.
00:13:22 Aard: En dat zit ook veel in de discussie met die gebiedscoördinatoren. Dat je dus ook wel met een boer bespreekt waar iets het meest effectief is. Het is niet zomaar
dat je overal kunt doen wat je wilt, maar als je meedoet, dan moet je natuurlijk wel passen binnen het grotere plaatje.
00:13:40 Marijke: Precies, het is het collectieve idee. En dan is het van dat idee naar werkelijk realiseren. Waar liep je misschien ook wel eens tegenaan?
00:13:49 Marije: Ja, nou plasdras, je kent de plaatjes, maar het collectief die hebben ook de pomp bijvoorbeeld geleverd om het water uit de sloot op het land te pompen. Ze hebben de eerste keer meegeholpen om het dijkje te maken.
00:14:01 Marijke: Ja want dat hoorde ik jou natuurlijk vertellen, maak ik een dijkje, nou maak ik een dijkje, hoe zit dat in elkaar?
00:14:08 Marije: Nou, het is niet heel ingewikkeld, maar je moet het wel net even weten van nou dat je een gedeelte van je greppel moet je dicht zetten met een pijpje erin zodat je op een gegeven moment weer af kan laten lopen en zo. Nou ja, even hoe dat in mekaar zit, dat komt dan zo'n veldcoördinator met jou bespreken en als je zegt van: joh ik zie het niet meer zitten, nou dan kom ik straks nog even langs om je te helpen. Dus nou dat was helemaal leuk natuurlijk.
00:14:28 Marijke: Dus voor de boeren die nu luisteren en denken: ja waar begin ik aan? Het is bij mij best wel spannend. Ik hoor jou zeggen eigenlijk, als je aangeeft ik zit ergens mee of hoe moet ik dit aanvliegen? Dan is het niet één keer een consult en veel plezier maar je wordt steeds geholpen eigenlijk.
00:14:45 Marije: Ja en wat denk ik ook heel leuk is dat je dus naast dat je dit gaat doen, dat je ook nog een keer met alle boeren uit de buurt bij elkaar komt en gaat kijken wat heeft het nou met de vogelstand gedaan. Dus je hebt ook een stukje terugkoppeling en ik denk dat het daarom ook wel goed bij de landbouw past. Of je nou aardappels verbouwt of gras voor je koeien. Nu ben je zeg maar, in mijn geval dan, met kieviten bezig om daar resultaten te boeken.
00:15:08 Marijke: Hoor je dat veel terug, dat dat collectief dus ook op die manier zo werkt?
00:15:13 Aard: Ja, wat je ook veel terughoort is gewoon de flexibiliteit. Kijk je hebt bijvoorbeeld uitgesteld maaibeheer. Dat is dan iets wat je dan langs zo'n plasdras, een stukje vanaf legt. Ja als er nog kieviten zitten, dan heb je gewoon gesprekken met je gebiedscoördinator wanneer dan wel te maaien of dan niet te maaien. Dus er zit veel meer flexibiliteit in het systeem, aangepast aan de situatie van de kievit. Het ene jaar zit ie er langer, het andere jaar korter en dat kun je dus aanpassen. Daarmee heb je dus ook veel meer overleg met die gebiedscoördinator. En dat maakt het ook veel meer iemands eigen ding.
00:15:52 Marijke: Er zijn steeds meer boeren die zeggen ik wil daarmee aan de slag. Zelfs
zodanig dat er ook gezegd wordt ja, d'r zijn wachtlijsten, zo rap kunnen we niet. Ja, hoe zien jullie dat en wat is er met mekaar te doen?
00:16:07 Marije: Ja, de collectieven, die bestaan al een aantal jaren. En ook al werd het budget langzaamaan wel een beetje uitgebreid, zag je toch dat er meer boeren zich melden bij het collectief dan dat er budget was. Dus we hopen nu ook nu er meer budget komt, dat we in ieder geval ook met die wachtlijsten aan de slag kunnen. Want ja, als boeren graag willen, maar ze kunnen niet, is dat eigenlijk gewoon heel erg zonde.
00:16:27 Aard: Nee, en dat is ook de bedoeling. Kijk in basis, het systeem wat we hadden tot 2016 had een afnemend aantal boeren, dus we hadden steeds minder boeren die mee wilden doen en nu is het duidelijk groeiend. Dat geeft natuurlijk ook dat wij denken dat er perspectief zit in het bijna verdriedubbelen van het areaal. En dus ook om iets met die wachtlijsten te doen. En eigenlijk ook wel best snel omdat het laten wachten van boeren, dat is niet bevorderlijk voor hun bereidheid om deel te nemen.
00:16:56 Marijke: Nee, daar moet vaart achter komen. Als we nog kijken naar wat er beter kan. Als je toch een hotline hebt hier aan de keukentafel met Aard, aan welke knop zou je willen draaien?
00:17:07 Marije: Nou wat best wel uitdagend is en dat is ook gewoon wat het is om boer te zijn, is dat je met heel veel regelingen te maken hebt en dat ze ook allemaal een beetje met elkaar samenhangen, maar dan soms ook weer net niet helemaal lekker zeg maar.
00:17:18 Marijke: Heb je een voorbeeld?
00:17:19 Marije: Nou even terug zijn de Eco-regelingen ingevoerd. Dat zijn ook regelingen die stimuleren om bijvoorbeeld biodiversiteit versterken, maar die sluiten dan eigenlijk weer net niet goed aan op het ANLB. Dus dan zat je van hoe krijg je dat goed bij elkaar geregeld? Nou ja, dat zou heel mooi zijn als regelingen elkaar gaan versterken in plaats van dat ze elkaar in de weg zitten.
00:17:42 Marijke: Ik zie een mentale notitie gemaakt worden en het zal niet de eerste keer zijn dat je dit terughoort Aard?
00:17:48 Aard: Nee dat is niet de eerste keer. En daar werken we ook wel aan om dat te verbeteren. Maar daar moet nog best veel aan gebeuren. Dat zit vaak ook in definities en in de complexiteit van beleid als geheel. Wij hebben hele verschillende definities. Aan de ene kant bijvoorbeeld in de mestwetgeving, dan weer in het gemeenschappelijk landbouwbeleid, wat dan weer collideert bijvoorbeeld met iets met we willen binnen het ANLB. En dat heeft veel afstemming nodig en dus ook veel gesprek. Soms is het niet mogelijk, soms moet je ook een ding accepteren en dat dus gewoon niet maken. Dus te ingewikkeld moet je het ook niet willen. Maar daar
valt gewoon veel te winnen. En willen we dus gaan uitbreiden zoals we willen, dan zullen we ook die dingen wel echt aan moeten gaan pakken.
00:18:32 Marijke: Juist. Dus daar wordt hard aan gewerkt. Sowieso wordt er hard gewerkt aan de impact van de regeling en dus ook het uitbreiden ervan. Daar horen wat indrukwekkende getallen bij, want jij zei al voorheen was iets: sommige boeren deden dat erbij, nou hartstikke leuk, maar het wordt nu veel meer gemeengoed als ik het hoor.
00:18:52 Aard: Ja, kijk, in het regeerakkoord, hoofdlijnenakkoord staat gewoon een bedrag genoemd, dat is voor Agrarisch Natuurbeheer, dat is iets breder dan het ANLB, gaan laten groeien met 500 miljoen. En het is nu 120 miljoen. Dat zijn enorme bedragen natuurlijk en dat staat ook in de brief. Dat wij dus het aantal hectares van 100.000 laten groeien naar 280.000. Dat is een verdrievoudiging. Maar ook staat er dat het beheer in gebieden verzwaard zal moeten worden. Dat speelt heel veel met de discussie over de grutto die nu natuurlijk speelt. En dat heeft best een grote doorwerking, want zwaar beheer heeft gewoon veel meer impact op een bedrijfsvoering dan wanneer je een uitgesteld maaibeheer hebt of iets dergelijks.
00:19:34 Marijke: Heb je een voorbeeld van dat zwaar beheer zonder dat ondernemers nu denken: oef dat wordt heel zwaar?
00:19:39 Aard: Nou, zwaar beheer is zoiets als een plasdras gecombineerd met kruidenrijk grasland, dat soort dingen. Dus dan heb je ook jouw opbrengsten qua maaien worden gewoon duidelijk minder. Plasdras kun je niet maaien, die zijn nat. En ja, dat heeft dus ook een groot effect. Zeker omdat, grond is duur. Je hebt vaak je grond nodig voor je koeien want die is afgestemd op je koeien. En heb je dan veel meer zwaar beheer? Betekent dat ook dat je dus ook voer voor de koeien ergens anders weer vandaan moet gaan halen?
00:20:11 Marijke: En die afweging, ja dat hoor je veel. Uh uh boeren hoor je daar inderdaad over. Ik hoorde jou ook wel aan de andere kant zeggen: goh, dat kruidenrijk heeft mij ook veel gebracht, niet alleen financieel qua regeling.
00:20:24 Marije: Ja dus op het perceel waar de plasdras zit, is hetgene wat nog droog is. Daar zit bij mij kruiden. Dat was voor mij ook wel gewoon een keer wat anders proberen want de rest van mijn percelen zijn gewoon gras. Ja en eigenlijk bleek dat het best wel goed paste, ook bij het melkvee, die zijn er en ze zijn er gek op. En het is echt niet dat als je een stukje van je rantsoen kruidenrijk maakt, dat je meteen al je melk kwijt bent. Dus zo leer je ook weer van: hey, het past in mijn bedrijfsvoering.
00:20:51 Marijke: Ja dat is ook weer innoveren. Tot slot maken we deze podcast ook voor die ondernemers die denken: ja, ik wil wel. Ik vind die innovatie wel interessant. Maar hoe werkt het eigenlijk? Wat zou je tegen hen willen zeggen? Of misschien wat zeg je ook wel tegen collega's in de buurt?
00:21:08 Marije: Nou, ik denk dat er nu met deze regering en met het budget wat er structureel is vrijgemaakt dat je als boer echt de kans gaat krijgen om naast voedselproducent ook producent wordt van een schone of sterke leefomgeving door soorten te beschermen, waterkwaliteit te verbeteren en stappen te zetten op klimaat. Dus kijk daar gewoon naar, samen met je collectief of daar voor jou wat in zit. En zo niet, dat kan ook, maar dan weet je in ieder geval welke kansen er straks liggen, want er liggen echt meer kansen dan dat er in het verleden lagen doordat er gewoon meer budget komt. En het is denk ik voor de landbouw heel mooi als we naast dat we zorgen voor goed voedsel ook kunnen zeggen: hé, de boeren zorgen voor een mooie en sterke en gezonde leefomgeving.
00:21:50 Marijke: Ja, want dat heeft iedereen wel in zijn hart zitten.
00:21:53 Marije: Ja, dat denk ik
00:21:54 Marijke: Aanvullend Aard, wat zou jij willen laten landen tussen de oren?
00:21:58 Aard: Er zijn gewoon veel gebieden in Nederland waar dit denk ik heel goed past en ook bij veel boeren. Kijk, ik ga er altijd van uit: Boeren houden ook gewoon van de natuur, dus daarom geen probleem.
00:22:07 Marijke: Dat is geen hobby of een overtuiging, dat is gewoon wat in je zit.
00:22:11 Aard: En dus. En dan ben ik het eens met Marije. Uhm, ga dan in gesprek met het collectief. Het is een lang proces. We gaan uh tot en met 2030 gaan waarover uitbreiden dus het is ook niet meteen dat je vandaag de keuze hoeft te maken. Je kunt er vandaag wel over na gaan denken.
00:22:26 Marijke: Ja, en het is ook niet zo dat iets over vier jaar weer anders is.
00:22:30 Aard: Nee, nou kijk, als je werkt met langjarige beschikkingen is dat sowieso niet. Zitten wel wat haakjes en oogjes aan verplichtingen. We werken wel door maar juist de continuïteit is hier erg sterk van belang. Maar dat geldt natuurlijk voor de natuur ook.
00:22:47 Marijke: Ja, wat vind jij een schitterend uh uh compliment of een verhaal, Want we zitten nu aan de keukentafel bij Marije. Maar zo zijn er tal van Marije, zij en andere agrariërs die het zo doen. Waar krijg jij nou kippenvel van?
00:23:01 Aard: Uhm, nou vaak werd er in het begin gedacht van Agrarisch natuurbeheer is voor die keuterboeren, die kleine broertjes die eigenlijk niet echt meer aan t boeren zijn en dan doen ze er een beetje natuur bij.
00:23:13 Marijke: Precies oud trekkertje...
00:23:16 Aard: Ja, en wat je zag toen wij startten met dit systeem is, dat het eerste jaar nog niet, Maar op een bepaald moment gingen er steeds meer grote boeren meedoen en die hebben veel meer ruimte in hun bedrijf en beweging. En zag je ineens boeren omdat ze lid wilden zijn van het collectief, al kregen ze niet voor betaald, legden ze gewoon plasdras aan, dat soort dingen. Om daarna dan wel wetend dat ze over een paar jaar dan weer wel daar subsidie voor zouden krijgen. Dus het is gaan leven in het gebied en dat vind ik het mooiste.
00:23:45 Marijke: Tot slot nog, ik zag een mooie bordje met volgens mij de naam van jouw vader op het erf en en je vertelde mij van ja, t is zo mooi om te zien dat niet alleen die nieuwe generatie, maar dat juist ook de oudere generatie, dat je daar samen zoveel plezier aan beleeft. Kun je daar iets over vertellen?
00:24:04 Marije: Ja dat is wel leuk, want mijn vader is tachtig, dus die kent ook wel de tijd dat er nog heel veel weidevogels waren. Precies. En toen kwam het collectief dus praten over die maatregelen. En toen had ik mijn vader daar ook bij uitgenodigd en die werd ook helemaal weer fanatiek van joh, die vogels moeten terug komen en vroeger zaten ze er ook, dus het moet kunnen en we moeten ervoor gaan. En dat vind ik wel mooi. Dat het dus ook binnen ons melkveebedrijf, binnen het gezin, de familie ook gewoon leeft dat dit erbij hoort. En daar word je nu toe in staat gesteld om daar ook iets voor te doen. Terwijl het eerste jaar kon het eigenlijk gewoon kostentechnisch niet. Nee. Dus. Dat enthousiasme vind ik wel heel leuk. Bij mezelf, maar ook bij mijn vader.
00:24:44 Marijke: Voeten in de Aarde is een productie van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur en uitgevoerd door Havas LemZ en Microphone Media. Wil je meer weten over agrarisch natuurbeheer of andere innovaties in de landbouw? Ga dan naar groeiennaarmorgen.nl

00:00:01 Marijke: Dit is Voeten in de aarde. Een podcast waarin ik, Marijke Roskam boerderij en land afreis om met agrariërs in gesprek te gaan over innovaties in de landbouw. Innovaties die kunnen zorgen voor een financieel gezond en robuust voedselsysteem in Nederland. Voor deze aflevering reis ik af naar het hoge Noorden, oftewel Groningen en bevind ik mij in Kiel-Windeweer. Ik word hartelijk ontvangen door Kor Hoving, mede-eigenaar van de HS Group BV. Kor begon ooit met akkerbouw en kippen en breidde gaandeweg zijn onderneming uit met een bouwbedrijf, transport, administratiekantoor en uitzendbureau. Inmiddels werken er ruim vijftig werknemers. Achttien jaar geleden begon hij als een van de eerste in de regio met vezelhennepteelt. Kor weet als geen ander hoe dit veelzijdige gewas in elkaar steekt.

00:00:59 Kor: Voordat je gaat zaaien moet je eigenlijk wel zorgen dat je ook de afzet geregeld hebt, dus je moet wel contact opnemen met iemand die het zou kunnen verwerken.

00:01:05 Marijke: Kor werkt naar tevredenheid samen met de afnemers van zijn vezelhennepteelt. Vezelhennep is een grondstof voor bouwmateriaal en wordt daardoor steeds belangrijker in de bouw. Peter Oei, programmamanager biobased bij het ministerie van LVVN, neemt gaandeweg ook deel aan het gesprek. Hij is nauw betrokken bij de nationale aanpak Biobased bouwen Landbouw perspectief met pilot Carbon credits. En daar wil ik het fijne wel van weten.

00:01:31 Peter: De achterliggende gedachten is natuurlijk dat we een enorme uitstoot hebben in de bouw en dat je dan hele mooie koppelkansen hebt om ze de landbouw te gaan verbinden met de bouwsector.

00:01:42 Marijke: Voor ik met Kor en Peter in gesprek ga, leidt Kor mij voor naar de loods waar ik de machines voor de Vezelhennepteelt bewonder. Het is een koude winterdag, maar het gesprek met Kor trekt mij direct in het onderwerp.

00:01:55 Marijke: Wij staan op het randje van Groningen, Drenthe. Je bent natuurlijk hartstikke trots op Groninger grond. Maar is het nou ook specifiek goed voor vezelhennep?

00:02:05 Kor: Ja, bij uitstek zou ik bijna zeggen. Ik bedoel, als je de mogelijke grond hebt in de polders noemen we dat. En hier de klei in het noordelijke gebied. Dat heeft z'n voordelen, maar voor de vezelhennep is de Veenkoloniale dalgrond ,zoals we dat hier noemen. Waar dus vroeger veen afgegraven is, is uitermate geschikt voor vezel innen.

00:02:23 Marijke: Wij staan in de loods met allemaal apparatuur en eigenlijk als wij hier een rondje maken als we een camera zouden zijn dan zien wij alle type gewassen voor ons.

00:02:31 Kor: We staan nu bij de hakselaar voor de vezelhennep. Wij telen vezelhennep voor Dunagro. Dat zit in Pekela. En wij helpen hen ook mee met de oogst. We oogsten niet alleen bij ons zelf, maar ook bij andere boeren waar de agrovezelhennep verbouwd.

00:02:45 Marijke: En even voor het plaatje: hoeveel hectare moet ik voor me zien? Waar houden jullie je mee bezig?

00:02:49 Kor: Wij hebben zelf ruim 135 hectare. En ik weet het niet exact, maar ik dacht rond de 1500 hectare bij Dunagro.

 00:02:57 Marijke: Zoveel jaar geleden dachten jullie: hier moeten we instappen. Kun je vertellen wat die afweging was en hoe dat in zijn werk is gegaan? Want dat heb je niet zomaar.

00:03:05 Kor: Nee. Eigenlijk hadden wij een akkerbouwbedrijf dat redelijk groeiend was, samen met mijn compagnon H.S. Agri en mijn compagnon Bas. En dat bedrijf had graan, bieten en aardappels en sinds kort pas uien. Dus toen was het bouwplan veel kleiner. Maar we schalen redelijk fors op en we dachten van we doen vezelhennep. Qua saldo ontliep dat niet zo veel aan graan, maar het werk waren we dan ook kwijt, want dat deed Dunagro, dus waren daar minder zorgen van. Dus op het moment dat we eigenlijk graan moesten zaaien waren wij al lekker met de bieten en de aardappels bezig. Dus het was bij ons ook arbeidstechnisch wel een beetje.

 00:03:42 Marijke: Wat voor obstakels ben je tegengekomen en wat is dan ook misschien een goed advies aan de mensen die er over nadenken?

00:03:49 Kor: Ja, dat klinkt heel vervelend, maar de grootste bedreiging zijn slakken. Ja echt! Dat klinkt heel langzaam, maar ze kunnen in één nacht kunnen ze gewoon drie meter van je land en alles opvreten. En als ze dat dan twee of drie nachten achter elkaar doen, dan ben je een heel eind kwijt. Maar slakken zijn echt. Dat is echt van de laatste jaren dat dat wel een probleem is.

00:04:05 Marijke: Jij bent manisch positief heb ik begrepen. Of optimistisch, dus welke kansen zie jij dan met vezelhennep? En ja, misschien welk appel doe je ook wel op andere ondernemers?

00:04:15 Kor: Nou, ik zou er niet te bang voor zijn. Ik zou wel zorgen als je als boer ermee begint dat je je afzet geregeld hebt. Ik bedoel, als je het gaat zaaien en erop gokt dat je wel een afvoer vindt. Dat is niet zo, want je kan het niet gebruiken als voor je veevoer. Want dat is een beetje de ellende van een agrariër natuurlijk. Die vinden teelt leuk, die kennen de teelt goed. Schijnbaar zijn wij daar best goed in, maar dan na de oogst laten wij het ook los he. En dan is het in handen van anderen. Dus het risico zit misschien wel bij de afnemer.

00:04:44 Marijke: Mijn Gronings is niet optimaal, maar komt goud is wel zo'n mooie uitdrukking volgens mij. Maar vezelhennep is ook goud waard voor de grond, he? Letterlijk en figuurlijk.

00:04:54 Kor: Ja, voor de bodemgesteldheid heel goed. Hij wortelt heel diep, hij wortelt heel veel. Dus voor je structuur in je bodem is hij hartstikke goed. Voor je nematoden op zich ook wel. Een aantal nematoden breekt hij af. Voor een aantal nematoden is hij ook een waardplant, dus dat is wel een beetje in balans. Maar in het gebied, in de rotatie, past hij prima.

 00:05:11 Marijke: Ja, voor jou als ondernemer ook goud waard?

00:05:14 Kor: Ja, nou dat is natuurlijk. Vanuit de LNNV moeten we altijd aangeven welke gewassen we waar verbouwen en dan scoort in de punten goud, zilver, brons, scoor je met de vezelhennep en nog hogere punten als met de graan of met andere gewassen.

00:05:30 Marijke: Kor en ik loop het bedrijf weer binnen en nemen plaats in een vergaderruimte met uitzicht op de akker velden. Daar ontmoeten we Peter en met de heren spreek ik verder over vezelhennepteelt, de nationale aanpak biobased bouwen en waarom samenwerken zo belangrijk is.

00:05:50 Marijke: Groningers zijn nuchtere types, gortdroog, maar dat moet dit ook zijn voordat je het kunt oogsten. Vertel eens eventjes?

00:05:57 Kor: Ze hebben ook gortdroge humor! Tijdens de oogst is dat nog wel een beetje spannend. Of spannend... Het wordt gemaaid. Dat is eigenlijk moeilijkste van het hele proces, het maaien. En dan wordt hij een aantal keren gekeerd. Dan ligt hij ongeveer drie a vier weken. Dat noemen ze roten en dan droogt het. Maar dan moet je hem eigenlijk oogsten. Of je hem nou in grote balen perst of je hakselt hem. Dat is maar net waar je hem aan levert. Dan moet hij inderdaad eigenlijk echt gortdroog zijn. En we hebben ook wel eens gehad dat dat niet meer gelukt is en dat ie dan in februari nog ligt. Ja, als risico dan bij jou ligt dan mis je wel heel veel tonnen product, omdat er dan heel veel vergaan is. Dan heb je maar vier ton vezels meer bij wijze van spreken.

00:06:33 Marijke: En dat is een risico.

00:06:34 Kor: Dat is één van de risico's die je niet helemaal kan ontkennen, maar dat is met andere gewassen ook.

00:06:38 Marijke: Ja Peter, dat kan je bij aardappelen ook hebben?

00:06:41 Peter: Dan kun je wel zeggen hé, ik heb die opbrengst niet gehaald omdat je bijvoorbeeld een winter niet op het land kon. En bij aardappelen is de schade zelfs nog groter dan, als die in de grond blijven zitten.

00:06:51 Kor: Er zit één kanttekening bij. Het gaat dan weer naar saldo. Dus als boer ga je kijken van ga ik mijn land op de kop zetten om nog die € 1.300 binnen te krijgen? Of ga ik daar die € 6.000 aardappels nog wel oogsten? Gaandeweg, als het saldo omhoog gaat, gaat daar ook meer energie naartoe. En ga je daar ook meer op focussen.

00:07:10 Marijke: Peter, waarom is vezelhennepteelt zo ontzettend interessant?

00:07:13 Peter: Vanuit het ministerie is het heel belangrijk dat we ook andere gewassen meer perspectief bieden voor boeren en zeker die die rust gewassen. Dat we daar meer saldo op bieden. En daarom hebben we zo een heel programma opgezet dat niet alleen over hennep gaat, maar ook over Miscanthus en over Apollonia, waar je trouwens ook mee bezig bent. En dat gaan we stimuleren. En dan zorgen we ook ervoor dat we met een heel nieuw beleidsinstrument - gaan we straks denk ik nog wat dieper op in, de Dutch Construction Store Carbon Credits, dat we daar ook een extra inkomstenbron voor de boeren van maken?

00:07:44 Marijke: Ja, want het is goud waard. Dat bespraken we net al in de loods. Maar het kan nog meer goud waard worden voor ondernemers.

00:07:51 Peter: Nou, in algemene zin zie je soms dat dingen die milieutechnisch gunstig zijn niet altijd in het economisch verkeer beloond worden. En dat gaan we nu dus ook proberen, of dat hebben we ook gedaan, met die Dutch Construction Store Carbon Credits.

00:08:04 Marijke: Ja, het verwaarden ervan. 00:08:06 Peter: Ja, en de achterliggende gedachte is natuurlijk dat we een enorme uitstoot hebben in de bouw en dat je dan hele mooie koppel kansen hebt om de landbouw te gaan verbinden met de bouwsector. Want die uitstoot is echt gigantisch. Zo'n 40% van de klimaatuitstoot komt van de bouwsector. Dus op moment dat je gaat vervangen, dus constructies door bijvoorbeeld hout van liefst natuurlijk Staatsbosbeheer of Natuurmonumenten of de isolatiemateriaal vanuit de boeren, dan heb je dus aan twee kanten winst, want dan heb je dus ook een een inkomstenbron voor de primaire sector. En je hebt een toepassing waar veel minder uitstoot is voor het klimaat.

00:08:41 Marijke: Hoe is het voor jou, Kor, om onderdeel te zijn van zo'n nieuw netwerk? Want de bouw, daar had je zoveel jaar geleden nog niet zoveel mee en nu ben je daar eigenlijk ook onderdeel van.

00:08:51 Kor: Ja, dat is leuk. De dynamiek, een bepaalde vraag verneem je. Dat is natuurlijk politiek gedreven vanuit de landbouw, dus met de toeslagrechten zoals wij dat noemen. Je goud komt voor je duurzame producten zoals vezelhennep.

00:09:05 Marijke: Ja, wat heb je daar nu al van geleerd? Want innoveren is ook gewoon heel veel leren met elkaar.

00:09:10 Kor: Ja, wat heb je er echt van geleerd? Als ik het eerlijk moet vertellen dat is dat je bijna denkt dat je misschien zelf dat soort panelen moet gaan persen. Dat je er nog een extra stukje waarde van het product krijgt. Maar als boer neem je vaak afscheid als het van het land is. Maar ik denk, want wij als agrariërs zijn op zoek naar geld. Dat klinkt heel vervelend. Maar om het huishoudboekje kloppend te krijgen...

00:09:32 Marijke: Het is je bestaanszekerheid.

00:09:33 Kor: Ja, bestaanszekerheid. Zijn we op zoek naar geld. Dus misschien moet je nog wel een stapje doen, dat je gaat faciliteren. Of dat je zelfs gaat samenwerken met grote bouwbedrijven. Of zeg het maar.

00:09:45 Marijke: Wij maken al kennis met jouw ondernemerschap in deze paar zinnen. En ik vind het mooi, de uitdrukking van Peter een beetje te raden, want jouw wenkbrauwen gingen even omhoog.

00:09:54 Peter: Nou, dit was heel goed. Want dit is precies waar de landbouw voor een deel gewoon veel te weinig marge pakt, omdat je heel afhankelijk bent van je afnemers. Maar je ziet dus ook partijen. Bijvoorbeeld de Miscanthusgroep in Haarlemmermeer. Die leveren dan Miscanthus aan de Strukton voor geluidswallen. Maar daar voegen ze dus nog een extra stap in het proces toe, dus dan hoeven ze dat niet weg te geven. Maar dan gaan ze dus ontstoffen, heet dat. En dat doen ze dus in eigen bedrijf, waardoor je dus een stap toevoegt in je keten. En daar verdienen ze natuurlijk op. Dus hoe hoe meer je toewerkt in die keten naar waardetoevoeging, hoe meer marge je naar je toe kunt halen.

00:10:26 Marijke: Recent, in het noorden, is er ook een vezelhennep deal ondertekend en daar zei men: we willen zo graag weten, ook als ondernemer, dat ik zeker weet dat er afname is. Dat ik zeker weet dat er langdurig een netwerk is.

00:10:39 Peter: Nou, we hebben dus een... We zijn erg blij met de stichting Building Balance heten ze, eigenlijk een soort uitvoeringsorganisatie met - heel bevlogen - bijna zeventig mensen die parttime aan het stimuleren van de afzet werken. En dat we in de nationale aanpak Biobased bouwen, heet dat in ons ambtelijk jargon, dus dat is een samenwerking tussen vier ministeries. En we hebben dus een enorm breed jaarplan wat we net hebben besproken met een hele reeks, uit mijn hoofd 39 interventies, en allerlei productmarktcombinaties. In dat programma zitten ze ook die hele certificeren en dat testen. En als dat voor meer een soort generiek openbaar is, dan is dat ook vanuit het klimaatfonds betaald. Dus iedereen kan straks met die certificaten van die stro inblazen aan de slag. Het alleen op moment dat het één specifieke fabrikant is, dan kun je als overheid natuurlijk niet één partij voor gaan trekken. Dus we moeten echt aan collectieve. En er zijn dus ook een aantal boeren, bijvoorbeeld in Brabant die dus bewust uitbesteden die verwerking, maar die zelf de leverancier van het isolatiemateriaal willen zijn. Dus dat is echt net zoals jij zegt, je zal het net eventjes erover hebben: we zouden zelf die plaat moeten persen. Dan kies je ook voor dat je verderop in die keten gaat om te kijken of je waarde kunt pakken.

00:11:51 Marijke: Welke kansen heeft het jullie of jou nu al gegeven? Dat je dus hebt gezegd van we gaan in die vezelhennep, kun je een beetje de route vertellen wat dat al heeft opgeleverd?

00:12:01 Kor: Ja, maar dan moet je eigenlijk bij het begin beginnen. Het liefste deel ik aardappels of uien of maïs, of voor de voeding. Dat vind ik leuker. Of wortels vind ik leuk. Maar je hebt gewassen nodig als graan. Graan is op zich ook wel leuk, maar dat is niet lonend. Dan kom je gewoon aan alle kanten te kort. Maar eigenlijk zit de vezelhennep, doordat wat ik net zei politiek gedreven een plus met goud. Maar is het ook het einde van je huishoudboekje. Dus waar wij het geld verdienen zijn de uien, aardappels en bieten. Ja, en met hennep daar moet er nog een goede plus bij komen. Daar worstelt die verwerking op dit moment ook mee. We zeggen al die vezel is helemaal niet nieuw. Dat komt uit de tijd van VOC.

00:12:39 Marijke: Ja, dat deden we al.

00:12:41 Kor: Daar ging tachtig ton vezelhennep in een schip vroeger. Maar waar worstelt die industrie mee? Er gaat ook vezelhennep in de automobielindustrie, het gaat in de thee, het gaat in de kleding. Dus die vezel en die vindt zijn weg wel. Maar waar knelt de schoen nou vooral in mijn beleving, is dat alleen voor de bouw kom je in aanmerking voor die CO2 credits. Dus die verwerker die is dertig jaar bezig om zijn weg te vinden voor zijn eindproduct, maar die kan alleen die credits op die bouw krijgen. Maar hij kan je niet zeggen van welke vezels exact van welke boer in de bouw gaan of in de automobiel. Ik bedoel, dat komt binnen dan. Dat is nog wel een dingetje. Waar blijft specifiek jouw vezel van die hectare?

00:13:28 Marijke: gelabeld?

00:13:29 Kor: Ja, dat is nog wel lastig. Daar worstelen zij ook heel erg mee.

00:13:32 Peter: Wij hebben er ook een simpele oplossing voor waarin je gewoon zegt: je mag het allemaal bij elkaar tellen en dat weer verdelen. Dus we hebben daar een hele simpele pragmatische oplossing vanuit het ministerie voor aangegeven. En wat hij zegt klopt, dus die methodiek om dat saldo te verhogen, dat is dus een methode die heet dus die carbon credits. Wat zijn dat eigenlijk? Een soort papiertjes die aangeven deze vezels, die zijn uit de Nederlandse teelt en zijn in een Nederlands gebouw terechtgekomen. Ze mogen in het buitenland bewerkt zijn, maar dat zijn de randvoorwaarden.

00:14:04 Marijke: Precies.

00:14:04 Peter: En dan zit die CO2 dus heel langdurig opgeslagen. En aan het feit, dat je dus CO2 uit de lucht hebt getrokken, die langdurige opslag, daar kun je geld aan ontlenen. Als ik het gewoon als strooisel gebruik en het komt binnen twee jaar - komt de CO2 weer naar buiten. Daar zitten geen CO2 rechten op, logisch.

00:14:21 Marijke: Als we kijken naar hoe het met elkaar geregeld is, hoe het netwerk en het systeem eruitzien. Kor, hoe is dat bij jou? bij jullie?

00:14:28 Kor: Ja, wij zijn in de gelukkige omstandigheid dat we vlak bij de Pekela zitten, gemeente Pekela. En daar zitten de twee grootste verwerkers van Nederland. Dat is dus Hempflax en Dunagro dus die geven links en rechts lezingen. Staan ook wel op beurzen, dus die lijntjes zijn heel kort.

00:14:42 Marijke: Ja, dat zal dus in iedere regio weer een beetje anders zijn. Maar hoe hebben we het met elkaar georganiseerd?

00:14:48 Peter: Ja, dat is Building Balans. Die legt al die contacten. Die heeft regionaal al die verschillende ketens in kaart gebracht. En je zult zien dat er straks een aantal echt grote landelijke partijen zijn. Dus bijvoorbeeld een Dunagro die echt op hele grote schaal gaat werken. Maar er zijn ook technieken waar je bij je als boer heel direct aan de woningbouwcorporatie in je eigen gemeente kunt leveren. En dan hoef je dus allemaal niet zo ver te rijden.

00:15:16 Marijke: Als we dan kijken naar de kansen die het biedt voor ondernemers. En, Kor jij ziet overal kansen en je spreidt ook je kansen, dus dat is volgens mij een goed ondernemers profiel. Mensen die nu luisteren en denken, ik zou daar wel stappen in willen zetten. We lezen ook veel mooie artikelen erover. Wat zijn dan de eerste zetten om te doen? Ik kijk jou eerst aan Kor. Wat voor stappenplan?

00:15:38 Kor: Dan moet je eerst eigenlijk voordat je gaat zaaien eigenlijk wel zorgen dat je ook de afzet geregeld hebt. Dus je moet wel contact opnemen met iemand die het zou kunnen verwerken. Tenminste, dat lijkt mij logisch. Als ik het zelf zou zijn dan zou ik wel graag aan de achterkant ook willen weten als je straks - stel je voor je zaait tien hectare en weet straks niet waar je ermee naartoe moet. Want de oogst is echt wel lastig hoor. Dat is niet dat je even zomaar zelf doet, of ja, dat kan wel, maar dat hebben ze daar dertig jaar over gedaan voordat die techniek echt... Want het is een touw hè? Nou, een touw, dat draait overal in en alles loop je vast. Het is wel bijzonder materiaal.

00:16:09 Marijke: En als ik het zo hoor, dan denk ik nou, waar begin je aan? Is mijn eerlijke vraag en toch zie je dat wel zitten?

00:16:15 Kor: Het is niet in één keer dat erin doken. Je gaat snuffelen. We zijn bezig met Paulownia boompjes. Hebben we vorig jaar ruim drie hectare van geplant. We proberen feeling te krijgen met die carbon credits, want als je niet aan deelneemt dan lees je het alleen in de krant en nu zit je er middenin. En nou komen mensen ook bij ons van: hey, wat ga je met je bomen doen? Waar gaan ze heen? Wat doe je?

00:16:34 Marijke: Eigenlijk wat we in deze podcast vaker horen is, doe het gewoon in kleine stappen. Testen. Ja, als we dan nog kijken naar de toekomst. Die korte termijn, daar hebben jullie al wat ideeën voor gegeven. Ga je verdiepen, verdiep je in de afzetmarkt en er zijn collectieven, sluit je daarbij aan. Hoor wat er kan. Op de lange termijn, wat zie je dan?

00:16:58 Peter: De doelen voor de nationale aanpak zijn tot en met 2030. Daar hebben we gezegd: we schatten in 50.000 hectare aan gewassen die vezels voor de bouw leveren. Maar dan moet je eigenlijk verschil maken tussen die meerjarige, zoals Miscanthus, maar ook Silvy en maar ook Wilgen en de eenjarigen. Maar die 1-jarige is belangrijk en daar kom je ook op de voedselstrategie. Wat onze huidige minister heel belangrijk vindt is ook die voedselzekerheid. En ook wat jij zegt. Jij wil natuurlijk lekker aardappels, suikerbieten, lekker hoge opbrengsten, maar daar horen dus ook weer gewassen tussen die zorgen dat mogelijk is. Dat die rotatie gezond blijft, dat die bodem gezond blijft. Dus het is niet niet zo eenduidig, van het is wel of geen voedsel. Het is dat ene jaar eventjes geen voedsel, maar die drie, vier jaar daarna kun je weer voedsel telen.

00:17:47 Marijke: Precies, dus dit goed in kaart brengen.

00:17:49 Peter: Ja, ik denk dat het veel genuanceerder ligt dan zo'n discussie van, het is geen voedsel. Nee, die vezelgewassen passen prima.

00:17:57 Marijke: Zou onderdeel van het systeem moeten zijn.

00:17:59 Kor: Op zich wel, maar hij vervangt in ons bouwplan gewoon graan, dus overal waar ik hennep heb, heb ik geen gerst. En gerst is evengoed een voedsel. Het is wel duidelijk, want een graan is ook een rust gewas.

00:18:12 Marijke: Hoe heb jij dat plan gemaakt? Want ik kan me ook voorstellen hoe grote of kleine ondernemers dat scheelt ook nog wel. Maar welke tekening heb jij zeg maar gemaakt? Of wat voor ondernemersplan hierop?

00:18:22 Kor: Wij maken elk jaar natuurlijk een bouwplan. Ja, een bouwplan noemen we dat. Ja, dat klinkt wel heel erg bouw. Maar het is een bouwplan. Welke gewassen op welke percelen komen. En dan kijken we terug wat er historisch gestaan heeft de afgelopen vier jaar. Een ui zetten wij één op zeven, één op acht. Een biet zetten we één op vier. Dat vinden wij ideaal. Aardappel zetten we hier in het veenkoloniale gebied, één op twee. Dus om het jaar aardappels. Daar gaan we nu heel stiekem aan richting één op drie. Ook deels politiek gedreven ook prima, maar daar gaan we naar één op drie. En die gewassen vul ik op met maïs, Parijse wortels, vezelhennep dus dat zijn wel echt de vul gewassen.

00:18:57 Marijke: Je hebt altijd verschillende type ondernemers en ook verschillende typen agrariërs. Sommigen zijn de troepen ver vooruit, anderen hebben wat koudwatervrees. Hoe zijn de gesprekken met jouw collega's over het telen van vezelhennep of andere gewassen?

00:19:12 Kor: Verkennend. Maar ik zal eerlijk vertellen. Maar dat klinkt een beetje gek. Maar de wij doen dat natuurlijk altijd al jaren. Wij zijn één van de eersten met de Paulownia boompjes. Daar kwam zo'n groen bakje op. Toen vroeg iedereen aan ons op de app, in de buurtapp, van wat heb je nou weer verbouwd? Ja, ik zei dat snelgroeiende hout. Nou, dit jaar valt iets tegen omdat ze niet heel snel gegroeid zijn, dus ik krijg hem dubbel weer terug. Heb je wel het goede ras gepakt? Maar het zijn wel hele leuke gesprekken. Maar ja, verkennend vooral. Maar om eraan toe te voegen. We zitten bij de Rabobank en de Rabobank is hier ook al geweest. Die zitten natuurlijk ook met een verduurzaming programma en die zijn ook zoekende. Hoe kunnen we jullie bedienen? Wat kunnen we voor jullie doen? Dus die zijn hier ook wel al geweest van nou welke graan staat erop, kunnen we wat voor jullie betekenen? Maar ook die zijn echt zoekende. Het is echt eigenlijk allemaal nieuw.

00:20:02 Peter: Ja. Wat ook nog echt spannend is in de hele ontwikkeling van die carbon credits. Dat kan dus een extra verdienmodel voor de Nederlandse boeren zijn. Maar dat betekent dus ook dat de partijen dat ook gaan kopen. En dat is nog best een ingewikkeld veld, omdat er heel veel onduidelijkheid is, ook vanuit Brussel. Maar als je in ieder geval de komende zes, zeven jaar verwacht dat die carbon credits er nog wel zullen zijn. Maar het is nog best onduidelijk of straks bijvoorbeeld die hele landbouw niet onder het European Trade System valt. Dan krijg je dus een soort verhandelbare CO2 rechten. Maar zelfs dan is het nog hartstikke goed, want dan heb je je al volkomen voorbereid op die hele handel systematiek. Ja dus eigenlijk is het feit dat de boer misschien nog zelf niet eens als maatschappelijke waarde ziet, maar hij haalt wel een heleboel CO2 uit de lucht. En als hij nou ook nog zorgt dat CO2 lang wordt vastgelegd, dan kan hij daar gewoon een leuke boterham mee verdienen.

00:20:55 Peter: Ik wilde je vragen naar je kernboodschap, maar volgens mij heb je bij deze te pakken, toch? Er wordt geknikt.

00:21:01 Kor: Ik ben nog wel iets zoekende. Weten jullie hoeveel CO2 er in de lucht zit? Weet jij dat?

00:21:05 Peter: 4 45 toch?

00:21:11 Kor: 0,04. Het is wel heel schemerig. Het is 80% stikstof. Maar heel veel mensen weten helemaal niet dat het zo'n klein aandeel is. Ik vind dat heel wat zoeken. Als ik aardappels afleveren, lever ik fysieke aardappels af, maar ik ga nu ook de CO2 verkopen. Ja, dat vind ik nog wel lastig.

00:21:25 Peter: Maar je kunt dus gewoon wegen. Het gaat over zoveel ton droge stof, dat weet je toch wel?

00:21:29 Marijke: Maar voelt het dan als een soort luchtfietserij?

00:21:32 Kor: Nee, ik ben heel vaak aan het piekeren, maar dan heb je het over de lange keten en de korte keten. Maar we gaan waarschijnlijk wat out of de boeg. Maar je hebt over de lange keten korte keten. Maar stel je nou eens voor dat ik vezelhennep op dit perceel zaai en ik ga hem niet oogst. Ik ploeg hem één keer eronder. Is ie dan weg?

00:21:46 Peter: Dan komt ie gewoon weer vrij het jaar erop, maar dan? Dan heb je dus niks opgeslagen.

00:21:52 Kor: Nee dat klopt dus niet, want dan gaat dus je organische stofgehalte omhoog. En je organische stofgehalte is waar dat veenweidegebied mee zit. Die gaat naar beneden als je CO2 vervluchtigt. Maar dat is dus niet zo.

00:22:02 Marijke: De podcaster luistert en is druk mee aan het schrijven. Die denken nu is de inkt bijna op. Wat moeten we onthouden van deze overdenking? Want hij is wel interessant.

00:22:11 Peter: Dat de insteek ook kan zijn: probeer zo hoogwaardig alles te bevatten. Dus als je zegt ik heb een voedsel gewas, dat is graan. Een deel van de boeren oogst het al, stro bedoel ik dan, en een deel dat laat het staan vanwege die organische stof in de bodem. Maar je hebt natuurlijk nog heel veel andere vormen van organische stof, die soms veel lastiger te verwaarden zijn. Dus jij bijvoorbeeld natte reststromen van baggeren van sloten en dergelijke, daar zit ook allemaal organische stof in. Als die stromen schoon zijn, dan is dat eigenlijk veel slimmer om die op het land te brengen en dat je de stro zo veel mogelijk oogst. En daar krijg je trouwens ook carbon credits op.

00:22:43 Marijke: We sluiten af. Ik ben ontzettend benieuwd, want we zitten in een joekelig bedrijf met een joekelige glimlach. En zie ik bij Kor, je beleeft echt heel veel plezier aan het ondernemen. Waar ben je het meest trots op als het gaat om dit thema?

00:22:56 Kor: Ik vind gewoon leuk in de agrarische sector. We doen van allerlei dingen wel eigenlijk. Maar dat agrarische, dat gaat je zo aan het hart. Ja, daar ligt je bloed. Het liefst loop ik gewoon in een overal bij de jongens en straks weer aardappels poten en oogsten en weer de gewassen zo gezond mogelijk krijgen. En echt mooie producten op tafel kunnen krijgen. Ja, daar doe je het eigenlijk voor. Dat is dat is je passie. En wat er wat er omheen is, dat zijn bijzaken.

00:23:20 Marijke: En dat je nu ook nog een positieve impact hebt op de bouw?

00:23:23 Kor: Dat zou heel leuk zij ja.

00:23:25 Marijke: Dank je wel beiden

00:23:26 Kor: Geen dank! Leuk!

00:23:28 Marijke: Voeten in de Aarde is een productie van het Ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur, LVVN. En uitgevoerd door Havas Lemz en Microphone Media. Wil je meer weten over de automatische winddoeken of andere innovaties in de landbouw? Ga dan naar groeiennaarmorgen.nl